Τρία πράγματα είναι που κατακυριεύουν την ψυχή

Αββάς Ησαΐας: Περί αρετών.

1. Τρεις αρετές είναι, που προνοούν διαπαντός του νου και αυτός τις χρειάζεται: η ορμή κατά φύσιν και η ανδρεία και η αοκνησία.
2. Τρεις αρετές είναι, που αν τις δει μαζί του ο νους, πιστεύει ότι έφθασε στην αθανασία: η διάκριση, δηλαδή ο χωρισμός του καθενός από τα άλλα, και η πρόβλεψη όλων προ του καιρού και η μη συγκατάπειση με κάποιον ξένο.
3. Τρεις αρετές είναι που επιχορηγούν φως στο νου διαπαντός, το να αγνοείς την πονηρία κάποιου ανθρώπου, το να αγαθοποιείς τους κακοποιούντας σε και το να υποφέρεις ατάραχα τα επερχόμενα. Οι τρεις αυτές αρετές γεννούν άλλες τρεις μεγαλύτερες από αυτές· το να αγνοείς την πονηρία των ανθρώπων, γεννά την αγάπη και το να αγαθοποιείς τους κακοποιούντας σε, αποκτά την ειρήνη και το να υποφέρεις τα επερχόμενα ατάραχα φέρει την πραότητα.
4. Τέσσερες αρετές είναι που αγνίζουν την ψυχή: η σιωπή και η τήρηση των εντολών και η στενοχωρία και η ταπεινοφροσύνη. Ο νους χρειάζεται πάντοτε αυτές τις τέσσερις αρετές, την αδιάλειπτη προσευχή προς τον Θεό και την πρόσρριψη εαυτού ενώπιον του Θεού, και την αποφυγή κρίσεως για κάθε άνθρωπο και την κώφευση προς τα πάθη που του ομιλούν.
5. Τέσσερες αρετές περιτειχίζουν την ψυχή και της επιτρέπουν ν’ αναπνεύσει από την ταραχή των εχθρών: το έλεος και η αοργησία και η μακροθυμία και η αποτίναξη κάθε σπόρου της αμαρτίας που επέρχεται· η δε αντίσταση προς τη λήθη τα φυλάσσει όλα αυτά.
6. Τέσσερες αρετές είναι που βοηθούν τη νεότητα μαζί με τον Θεό: η μελέτη κάθε ώρα και η αοκνησία και η αγρυπνία και το να μην μετράς τον εαυτό.
7. Με τέσσερα πράγματα μιαίνεται η ψυχή: με τον περίπατο στην πόλη χωρίς φύλαξη των οφθαλμών και τη σύναψη γενικά φιλίας με γυναίκα και τη διατήρηση φιλίας με τους ενδόξους του κόσμου και την αγάπη της συναναστροφής με τους σαρκικούς γονείς.
8. Με τέσσερα πράγματα αυξάνεται η πορνεία στο σώμα: τον ύπνο κατά κόρο και το υπερβολικό φαγητό και την ευτραπελία και το στολισμό του σώματος.
9. Με τέσσερα πράγματα σκοτίζεται η ψυχή: με το μίσος προς τον πλησίον και την εξουθένωση και τη ζήλεια και το γογγυσμό.
10. Με τέσσερα πράγματα ερημώνεται η ψυχή: με την περιπλάνηση από τόπο σε τόπο και την αγάπη του περισπασμού και την αγάπη της ύλης και τη φιλαργυρία.
11. Με τέσσερα πράγματα πληθύνεται η οργή: με την δοσοληψία και την εμμονή στο θέλημα σου και την επιθυμία να διδάσκεις και το να υπολογίζεις εαυτόν φρόνιμο.
12. Τρία πράγματα είναι που δύσκολα αποκτά ο άνθρωπος και αυτά φυλάσσουν όλες τις αρετές: το πένθος και ο κλαυθμός για τις αμαρτίες του και η προ των οφθαλμών τοποθέτηση του θανάτου του.
13. Τρία πράγματα είναι που κατακυριεύουν την ψυχή, έως ότου φθάσει σε μεγάλο ύψος, και αυτά είναι που δεν συγχωρούν τις αρετές να κατοικήσουν μαζί με τον νου: η αιχμαλωσία*, η οκνηρία και η λήθη. Διότι η λήθη πολεμεί με τον άνθρωπο, μέχρι αυτής της αναπνοής, διότι φέρει σε ακαρπία, και είναι ισχυρότερη από όλους τους λογισμούς και είναι γεννητική όλων των πονηρών, και καταλύει τα οικοδομούμενα από τον άνθρωπο κάθε ώρα.

• Αιχμαλωσία είναι ο συνεχής νυγμός του νου από πονηρό λογισμό.

1. Αυτά είναι τα έργα του νέου ανθρώπου και του παλαιού. «Αυτός που αγαπά την ψυχή του ώστε να μη τη χάσει» (Ματθ. 10, 39) φυλάσσει τα του νέου ανθρώπου· και αυτός που θέλει την ανάπαυση του, στο σύντομο τούτο καιρό, ενεργεί και πράττει τα του παλαιού ανθρώπου, και χάνει την ψυχή του. Ο δε Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, φανερώνοντας τον νέο άνθρωπο στο σώμα του, έλεγε «αυτός που αγαπά την ζωή του θα την χάσει, και όποιος την χάσει για χάρη μου θα την βρει» (Ματθ. 10, 30).

Διότι αυτός είναι ο δεσπότης της ειρήνης και δι’ αυτού λύθηκε «το μεσότοιχο της έχθρας» (Εφ. 2, 14) και έλεγε, «δεν ήλθα να βάλω ειρήνη αλλά μάχαιρα» (Ματθ. 10, 34). Και πάλι λέει, «ήλθα να βάλω επάνω στη γη πυρ και ίσως να έχει ήδη αναφθεί» (Λουκ. 12, 49), δηλαδή σ’ αυτούς που παρακολούθησαν τις άγιες διδαχές του έγινε πυρ της θεότητος αυτού· τότε βρήκαν την μάχαιρα του Πνεύματος και θήρευσαν σε όλα, τα θελήματα της σάρκας τους και έπειτα τους έδωσε την χαρά λέγοντας, «σας δίνω την ειρήνη μου, σας αφήνω την ειρήνη μου» (Ιω. 14, 27).

15. Ιδού ότι αυτοί οι οποίοι φρόντισαν να χάσουν την ζωή τους στον αιώνα τούτο και έκοψαν τα θελήματα τους, έγιναν πρόβατα του καθαρά για θυσία, και όταν αυτός φανερωθεί με τη δόξα της θεότητος του, θα τους καλέσει στα δεξιά του, λέγοντας «Ελάτε οι ευλογημένοι του Πατρός μου, κληρονομήστε την ετοιμασμένη για σας, από την θεμελίωση του κόσμου, βασιλεία· διότι πείνασα και μου δώσατε να φάω» και τα επόμενα (Ματθ. 25, 34-35). Ιδού ότι αυτοί που έχασαν την ζωή τους στον σύντομο τούτο καιρό, την βρήκαν στον καιρό της ανάγκης, απολαμβάνοντας μισθό πολύ περισσότερο από όσον έλπιζαν να απολάβουν.

Αυτοί όμως που εξετέλεσαν τα θελήματα τους, φύλαξαν τη ζωή τους σ’ αυτόν τον αμαρτωλό αιώνα, διότι εξαπατήθηκαν από την ματαιότητα του πλούτου τους, δεν φύλαξαν τις εντολές του Θεού, αλλά νόμισαν ότι θα μείνουν έως το τέλος στον αιώνα τούτο. Γι’ αυτό θα φανερωθεί η αισχύνη της τυφλώσεως τους στην ώρα της κρίσεως και θα γίνουν ερίφια καταραμένα και θα ακούσουν την φοβερή απόφαση του κριτή που λέει· «Απέλθετε από εμένα όλοι οι καταραμένοι στο πυρ και στο σκότος το εξώτερο, το αιώνιο, το ετοιμασμένο για τον διάβολο και τους αγγέλους του διότι πείνασα και δεν μου δώσατε να φάω» και τα επόμενα (Ματθ. 25, 4).

Θα φιμωθούν δε τα στόματα τους και δεν θα βρουν τι να πουν, διότι θα ενθυμηθούν την ανελεημοσύνη τους. Τότε θα πουν «Κύριε, πότε σε είδαμε να πεινάς και δεν σε εξυπηρετήσαμε», αλλ’ αυτός θα φιμώσει το στόμα τους λέγοντας, «αυτός που ευεργέτησε ένα από αυτούς τους πιστούς μου το έπραξε σε μένα» (Ματθ. 25, 45).

16. Ας ερευνήσουμε λοιπόν τους εαυτούς μας, αν ο καθένας μας εκτελεί τις εντολές του ή όχι. Διότι είμαστε όλοι υποχρεωμένοι να τις εκτελέσουμε, κατά τη δύναμη μας, ο μικρός κατά τη μετριότητα και ο μεγάλος κατά την μεγαλειότητα του άλλωστε οι ρίπτοντες τα δώρα τους στο θησαυροφυλάκιο ήταν πλούσιοι, αλλ’ ο Θεός χάρηκε περισσότερο με την πάμφτωχη χήρα για τα δυο της λεπτά (Μάρκ. 12, 41-43. Λουκ. 21, 1-3) διότι προσέχει στην προαίρεση μας.
17. Να μη δώσουμε λοιπόν στην ακηδία χώρο από την καρδιά μας, για να μη μας χωρίσει από τον Θεό η βασκανία, αλλά να επιτελέσουμε τις υπηρεσίες μας κατά τη δύναμη μας. Όπως λοιπόν έδειξε έλεος στην θυγατέρα του αρχισυνάγωγου, ανασταίνοντας την (Ματθ. 9, 25), έτσι ελέησε και την αιμορροούσα που ξόδεψε την περιουσία της στους γιατρούς (Ματθ. 9, 22), πριν γνωρίσει τον Χριστό. Και όπως θεράπευσε το παιδί του εκατόνταρχου, διότι πίστεψε (Ματθ. 8, 13), έτσι ελέησε την Χαναναία, θεραπεύοντας την θυγατέρα της (Ματθ. 15, 28).

Και όπως ανάστησε τον Λάζαρο τον αγαπητό του (Ιω. 11, 44), έτσι ήγειρε τον υιό της πάμφτωχης χήρας για τα δάκρυα της (Λουκ. 7, 15). Και όπως δεν περιφρόνησε την Μαρία που άλειψε τα πόδια του με μύρο (Ιω. 12, 3), έτσι δεν απέπεμψε την αμαρτωλή γυναίκα που άλειψε τα πόδια του με μύρο και δάκρυα (Λουκ. 7, 38) και όπως κάλεσε τον Πέτρο και Ιωάννη από το πλοιάριο τους λέγοντας, ‘‘ακολουθήστε με’’ (Ματθ. 4, 20), έτσι κάλεσε και τον Ματθαίο, που καθόταν στο τελωνείο (Ματθ. 9, 9) και όπως ένιψε τα πόδια των μαθητών (Ιω. 13, 5), έτσι ένιψε και του Ιούδα, χωρίς να κάνει διάκριση.

Και όπως ήλθε στους αποστόλους το Παράκλητο Πνεύμα (Πράξ. 2, 4), έτσι ήλθε και στον Κορνήλιο (Πράξ. 11, 14) με παρρησία και όπως ανάγκασε τον Ανανία στη Δαμασκό λέγοντας για τον Παύλο «ότι είναι σκεύος εκλογής μου» (Πράξ. 9, 15), έτσι ανάγκασε τον Φίλιππο στη Σαμάρεια για τον Αιθίοπα τον ευνούχο (Πράξ. 8, 27). Διότι δεν υπάρχει σ’ αυτόν προσωποληψία (Ρωμ. 2, 11), του μικρού και του μεγάλου, ούτε πλουσίου και πτωχού, άλλα ζητεί προαίρεση και πίστη σ’ αυτόν και τήρηση των εντολών του και αγάπη σε όλους.

Αυτή ακριβώς είναι σφραγίδα στην ψυχή, όταν εξέρχεται από το σώμα, όπως παράγγειλε στους μαθητές του λέγοντας «Με τούτο θα γνωρίσουν όλοι ότι είσθε μαθητές μου, αν αγαπάτε αλλήλους» (Ιω. 13, 35). Για ποιους λοιπόν λέει ότι θα μας γνωρίσουν, παρά για τις δυνάμεις της αριστεράς και της δεξιάς*; Διότι αν οι πολέμιοι δουν το σημείο της αγάπης να συμβαδίζει με την ψυχή, απομακρύνονται από αυτήν με φόβο, και τότε θα χαρούν όλοι μαζί της, όλες οι άγιες δυνάμεις.

• σημ. μας: δυνάμεις της αριστεράς και της δεξιάς· οι δαίμονες και οι άγγελοι.

1. Ας θελήσουμε λοιπόν, αγαπητοί, κατά τη δύναμη μας να την αποκτήσουμε, ώστε να μη μας καταλάβουν οι εχθροί μας διότι αυτός είπε, «δεν μπορεί να κρυβεί πόλη ευρισκομένη επάνω σε όρος» (Ματθ. 5, 15). Για ποιο όρος λέει, παρά για τον άγιο Λόγο του; Ας κοπιάσουμε λοιπόν, αγαπητοί, με ζήλο και γνώση, εκπληρώνοντας τον λόγο του που λέει, «αυτός που με αγαπά θα φυλάξει τις εντολές μου» (Ιω. 14, 23), ώστε οι κόποι να μας είναι ως πόλη σώα και οχυρά, φυλάττοντας μας στο λόγο του από τα χέρια όλων των εχθρών μας, έως ότου τον απαντήσουμε.

Εάν πραγματικά βρούμε παρρησία, σκορπίζονται όλοι οι εχθροί μας δια του αγίου Λόγου του, που είναι το όρος από όπου κόπηκε ο λίθος χωρίς χέρια, που συνέτριψε την εικόνα τη χρυσή και τετράμορφη, την από άργυρο, χαλκό, σίδηρο και όστρακο (Δαν. 2, 34-35), όπως είπε ο απόστολος. «Ενδυθείτε την πανοπλία του Θεού, για να μπορείτε να αντισταθείτε στα τεχνάσματα του διαβόλου· διότι ή πάλη μας δεν είναι προς αίμα και σάρκα, αλλά προς τις αρχές, προς τις εξουσίες, προς τους κοσμοκράτορες του σκότους του αιώνα τούτου, προς τα πνευματικά της πονηρίας στα επουράνια» (Εφεσ. 6, 11-12).

Αυτές οι τέσσερις αρχές είναι η τετράμορφη εικόνα, δηλαδή η έχθρα, τις οποίες εξάλειψε ο άγιος Λόγος του Θεού, καθώς έχει γραφεί ότι ο λίθος που συνέτριψε την εικόνα έγινε όρος μεγάλο και γέμισε όλη τη γη (Δαν. 2, 35).

Φιλοκαλία των νηπτικών και ασκητικών, 12
Αββά Ησαΐα, Ασκητικοί Λόγοι.
εκδ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη 1991.