Άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ – Σκέψεις στη δύση του ήλιου
Το ολόφωτο άστρο της ημέρας, αφού έκανε την καθημερινή του πορεία, έφτασε στη δύση. Έγειρε προς τη θάλασσα και λικνίστηκε, θαρρείς, για λίγη ώρα πάνω από την επιφάνεια της, αφήνοντας τις τελευταίες αποχαιρετιστήριες ακτίνες του στη γη. Σε λίγο θα χανόταν πίσω από τη γραμμή του ορίζοντα.
Παρατηρώ αυτό το μεγαλόπρεπο θέαμα από το παράθυρο του κελιού μου, μέσ’ από το ήσυχο μοναστήρι. Μπροστά μου δεν απλώνεται μόνο η απέραντη θάλασσα με τις πολύχρωμες ραβδώσεις, μα και η Κρονστάνδη και η αντικρινή ακτή της Φινλανδίας.
Ο κατακόκκινος ηλιακός δίσκος ακουμπά ήδη την επιφάνεια της θάλασσας. Μπορώ τώρα να τον κοιτάζω, πράγμα αδύνατο στη διάρκεια της ημέρας, όταν η ακτινοβολία του είναι εκτυφλωτική.
Τι σκέψεις γεννά αυτό το θέαμα στον κατάμονο μοναχό; Ποια έμπνευση θα ξεχυθεί στο στήθος μου, καθώς μελετώ αυτή τη σελίδα του ιερού βιβλίου της φύσεως, του βιβλίου που γράφτηκε από τον ίδιο τον Θεό;
Το βιβλίο της φύσεως αποκαλύπτει διαρκώς καινούργια πράγματα σ’ εκείνους που δεν παύουν να καθαρίζουν την ψυχή τους με τη μετάνοια και να απομακρύνονται απ’ όλα τα αίτια της αμαρτίας, σημαντικά ή ασήμαντα. Το βιβλίο της φύσεως αποκαλύπτεται διαρκώς σ’ εκείνους που απαρνήθηκαν τις επίγειες απολαύσεις και τους μάταιους περισπασμούς. Το βιβλίο της φύσεως αποκαλύπτεται διαρκώς σ’ εκείνους που ακολουθούν τον Χριστό και μαθητεύουν στο Ευαγγέλιο. Το βιβλίο της φύσεως αποκαλύπτεται διαρκώς σ’ εκείνους που αποζητούν την ουράνια δόξα και τις αιώνιες απολαύσεις. Το βιβλίο της φύσεως αποκαλύπτεται διαρκώς σ’ εκείνους που αγαπούν την ταπεινή ησυχαστική μόνωση, επιδιώκοντας ν’ αποκτήσουν πλούσια τη γνώση του Θεού με την απάρνηση όλων όσα τους Τον κρύβουν, όλων όσα τους χωρίζουν απ’ Αυτόν.
Το μεγάλο βιβλίο της φύσεως είναι κλειστό για αναγνώστες ακάθαρτους, αιχμαλωτισμένους από τα πάθη, βυθισμένους στην αμαρτία, παραδομένους στις σαρκικές ηδονές, σκοτισμένους και ζαλισμένους από τους μάταιους περισπασμούς. Γεμάτοι εγωισμό, μάταια νομίζουν ότι κι αυτοί διαβάζουν το βιβλίο της φύσεως. Διαβάζουν, ναι, αλλά το νεκρό, υλικό γράμμα δεν διαβάζουν τον Θεό!
Ποιο είναι το περιεχόμενο του βιβλίου της φύσεως; Σ’ αυτό ο Θεός περιγράφεται απερίγραπτα και υμνείται με θεσπέσιες υμνωδίες του Πνεύματος, με υπέροχα ιερά άσματα. Αυτά δεν ακούγονται με τα σωματικά αυτιά, αλλά φτάνουν στην ακοή της αναγεννημένης ψυχής και την αιχμαλωτίζουν.
Μπροστά στο βιβλίο της φύσεως θα σταθούν για να κριθούν, σύμφωνα με τη διδασκαλία του αγίου αποστόλου των εθνών, την ημέρα της φοβερής θείας Κρίσεως, οι άνθρωποι όλων των αιώνων της ύπαρξης του κόσμου, από κάθε φυλή και γλώσσα, που έμειναν ισόβια στη θλιβερή, τη γελοία ειδωλολατρία, στην τραγική άγνοια του Θεού – κι αυτό το βιβλίο θα τους κρίνει. Για τι, «μολονότι και η αιώνια δύναμη του Θεού και η θεϊκή του ιδιότητα είναι αόρατες, μπορούσαν να τις δουν μέσα στη δημιουργία, από τότε που έγινε ο κόσμος. Έτσι, λοιπόν, δεν θα έχουν καμιά δικαιολογία» (Ρωμ. 1:20).
Υπάρχει ένα βιβλίο ασύγκριτα πιο υψηλό και πιο θείο, πιο ευλογημένο και πιο φοβερό από το βιβλίο της φύσεως: το Ευαγγέλιο. Αυτό το βιβλίο της ζωής οδηγεί τον διεισδυτικό και συνετό αναγνώστη, που το μελετά και το εφαρμόζει, στον ίδιο τον Θεό, τον ενώνει με τον ίδιο τον Θεό.
Το βιβλίο της φύσεως τοποθετεί τον αναγνώστη του στη χορεία των αγγέλων και τον κάνει θεατή και κήρυκα των μεγαλείων του Θεού. Οι άγγελοι, όταν αντίκρισαν το βιβλίο αυτό, την ορατή κτίση, ύμνησαν δοξολογικά τον Κτίστη· έτσι υμνεί μαζί τους τον Θεό και ο άνθρωπος, βλέποντας την κτίση με μάτια καθαρά.
Το Ευαγγέλιο κρίνει πιο αυστηρά από τη φύση την ψυχική τυφλότητα του αναγνώστη του. «Σκεφτείτε», λέει ο απόστολος, «πόσο αυστηρότερη τιμωρία αξίζει εκείνος που εξευτέλισε τον Υιό του Θεού, που θεώρησε χωρίς αξία το αίμα της νέας διαθήκης, με το οποίο εξαγνίστηκε, και που εξύβρισε το Άγιο Πνεύμα, το οποίο του δώρισε τη χάρη. Ξέρουμε ποιος είναι Αυτός που είπε: “Σ’ εμένα ανήκει η εκδίκηση, εγώ θα ανταποδώσω, λέει ο Κύριος”» (Εβρ. 10:29-30). Ο χριστιανός θα κριθεί σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, όπως βεβαίωσε ο Χριστός: «Ο λόγος που κήρυξα, αυτός θα τον κρίνει την έσχατη ημέρα» (Ιω. 12:48).
Στο βιβλίο της φύσεως βλέπουμε τον Θεό τον παντοδύναμο, τον πάνσοφο, τον πανάγαθο, τον απείρως ανώτερο από την πλάση, τον Θεό που επάξια προσκυνείται από τα λογικά πλάσματα ως Δημιουργός και Ευεργέτης τους. Αλλά από το βιβλίο αυτό μόνο την ύπαρξη Του μαθαίνουμε. Η φύση δεν μας δίνει συγκεκριμένα στοιχεία γι’ Αυτόν. Και ο νους μας δεν μπορεί να Τον συλλάβει ως εντελώς απρόσιτο σε κάθε νόηση και αντίληψη. Το Ευαγγέλιο, όμως, μας αποκαλύπτει συγκεκριμένα πως ο Θεός είναι ένας ως προς την ουσία και τριαδικός ως προς τις υποστάσεις.
Μας αποκαλύπτει τον αγέννητο και άναρχο Πατέρα, στο Πρόσωπο του οποίου στηρίζεται η μοναρχία, η μία αρχή, στην Τριαδική Θεότητα. Μας αποκαλύπτει τον Υιό, που γεννιέται άΐδια από τον Πατέρα. Μας αποκαλύπτει και το Άγιο Πνεύμα, που εκπορεύεται από τον Πατέρα και έχει την ίδια ουσία, την ίδια τιμή και την ίδια δόξα με τα δύο άλλα θεία Πρόσωπα. Μας αποκαλύπτει ακόμα τον δρόμο της σωτηρίας, τον οποίο άνοιξε ο Λυτρωτής Χριστός. Μας οδηγεί, τέλος, μέσ’ απ’ αυτόν τον δρόμο, όχι μόνο στη λατρεία του αληθινού Θεού αλλά και στην υιοθεσία μας από τον Θεό και στην ένωση μας με τον Θεό.
Το βιβλίο της φύσεως φωτίζεται από τον ορατό ήλιο, τον γιγάντιο, τον μεγαλόπρεπο και τον ακτινοβόλο. Στο Ευαγγέλιο και από το Ευαγγέλιο λάμπει ο Ήλιος της δικαιοσύνης, ο Θεός – που ταπεινώθηκε τόσο, ώστε έφτασε να γίνει άνθρωπος, να γεννηθεί σε παχνί και σε σπηλιά, να καταδικαστεί σε σταυρικό θάνατο σαν κακούργος – , ο πρωτοαναστημένος από τους νεκρούς (Κολ. 1:18), ο πατέρας του μελλοντικού αιώνα (Ησ. 9:6), ο Σωτήρας μας Κύριος Ιησούς Χριστός.
Ο τυφλός άνθρωπος δεν μπορεί να δει τα θαύματα της φύσεως. Ο σκοτισμένος από την αμαρτία νους, ο υποδουλωμένος στον κόσμο και τον κοσμοκράτορα, δεν μπορεί να γνωρίσει τον Χριστό και το άγιο Ευαγγέλιο του. «Το Φως λάμπει μέσα στου κόσμου το σκοτάδι, μα το σκοτάδι δεν το δέχτηκε» (Ιω. 1:5). «Γιατί κάθε άνθρωπος που πράττει έργα φαύλα, μισεί το φως και δεν έρχεται στο φως» (Ιω. 3:20). «Ωστόσο, όποιος αρνείται να πιστέψει στον Υιό, δεν θα δει τη ζωή, αλλά ή οργή του Θεού μένει πάνω του» (Ιω. 3:36). «Γιατί όποιος απορρίπτει τον Υιό, που ενανθρώπησε, απορρίπτει και τον Πατέρα» (Α΄ Ιω. 2:23).
Το ηλιοβασίλεμα συμβολικά αλλά και παραστατικά δείχνει την κατάσταση των χριστιανών της εποχής μας. Όπως φωτίζει ο αισθητός ήλιος, έτσι φωτίζει και ο Ήλιος της δικαιοσύνης, ο Χριστός. Στέλνει τις ακτίνες Του στη γη, αλλά αυτές δεν έχουν τη λάμψη και τη θερμότητα των περασμένων καιρών. Δεν μας φωτίζουν και δεν μας θερμαίνουν όπως τους χριστιανούς του παρελθόντος, γιατί δεν πέφτουν επάνω μας κάθετα αλλά από τα πλάγια. Μόλις που μας αγγίζουν, για να γλιστρήσουν αμέσως μετά μακριά μας.
Η ακτινοβολία του Ήλιου της δικαιοσύνης είναι το Άγιο Πνεύμα: «φως και φωτός χορηγόν… δι’ ου Πατήρ γνωρίζεται και Υιός δοξάζεται και παρά πάντων γινώσκεται» (Β΄ Στιχηρό Ιδιόμελο (ήχος δ΄) Αίνων Πεντηκοστής).
Ανάμεσα στους πρώτους χριστιανούς υπήρχαν πολλά ζωντανά σκεύη, πολλοί έμψυχοι ναοί του Αγίου Πνεύματος, στους οποίους επάξια Αυτό κατοικούσε. Τέτοιοι ήταν οι απόστολοι. Τέτοιος ήταν ο πρωτομάρτυρας Στέφανος. Τέτοια ήταν όλα σχεδόν τα μέλη της Εκκλησίας των αποστολικών χρόνων. Τέτοιοι ήταν οι άγιοι όλων των εποχών. Το Άγιο Πνεύμα, όταν έβρισκε χριστιανό πιστό και αφοσιωμένο στον Χριστό, τον επισκεπτόταν και τον αναγεννούσε, ομοιώνοντας τον με τον Νέο Αδάμ, στολίζοντας την ψυχή και το σώμα του με την άφθορη αγιότητα του Θεού, γεμίζοντας τον, ως ναό Του, με πνευματικά χαρίσματα.
Οι πνευματοφόροι άνθρωποι αφειδώλευτα σκόρπιζαν γύρω τους τη διδασκαλία του Χριστού με τη δύναμη του αγιοπνευματικού λόγου, λόγου επιβεβαιωμένου από τη θαυματουργική δύναμη των δωρεών του Πνεύματος, και πρόσφεραν στους αδελφούς τους προκοπή γρήγορη και ανακαινιστική. «Συμβουλεύουμε», λέει ο απόστολος, «και διδάσκουμε κάθε άνθρωπο με όλη τη σοφία που μας δίνει ο Θεός, για να τους βοηθήσουμε όλους να γίνουν τέλειοι, σύμφωνα με το πρότυπο του Ιησού Χριστού» (Κολ. 1:28).
Τώρα, που αυξήθηκαν οι πλούσιοι σε γνώση, οι πλούσιοι σε επιστήμες, οι πλούσιοι σε τέχνες και, προπάντων, οι πλούσιοι σε υλικά αγαθά, τώρα «δεν υπάρχει πια όσιος» (Ψαλμ. 11:2). Το Άγιο Πνεύμα, αναζητώντας άξιο σκεύος Του ανάμεσα σ’ αυτούς που αυτοαποκαλούνται μορφωμένοι, φωτισμένοι, ορθόδοξοι, αποφαίνεται πικρά: «Δεν υπάρχει κανένας με σύνεση. Δεν υπάρχει κανένας που να αναζητεί τον Θεό. Όλοι απομακρύνθηκαν απ’ Αυτόν, όλοι εξαχρειώθηκαν. Κανένας, μα κανένας δεν κάνει το καλό. Ο λάρυγγας τους είναι σαν τάφος ανοιχτός. Με τη γλώσσα τους μιλάνε δολερά. Τα χείλη τους κρύβουν φαρμάκι οχιάς. Το στόμα τους είναι γεμάτο πικρόχολες κατάρες. Τα πόδια τους τρέχουν γρήγορα για να χύσουν αίμα. Συντρίμμια και καταστροφές αφήνουν στο διάβα τους. Τι θα πει ειρήνη ούτε καν γνωρίζουν. Μπροστά στα μάτια τους δεν υπάρχει φόβος Θεού» (Ρωμ. 3:11-18).
Να για ποιες αιτίες το Πνεύμα του Θεού μας αποφεύγει. Αυτό, εντούτοις, είναι η ουσιαστική καταξίωση των αληθινών χριστιανών και στέλνεται σ’ όλους τους νέους Ισραηλίτες από τον πανάγιο Γενάρχη τους. Το Πνεύμα του Θεού είναι άγιο και αναπαύεται μόνο στους αγίους, σ’ εκείνους που σταυρώθηκαν για τον κόσμο (πρβλ. Γαλ. 6:14), σ’ εκείνους που «σταύρωσαν τον αμαρτωλό εαυτό τους μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες του» (Γαλ. 5:24). Ακόμα και στην Παλαιά Διαθήκη γίνεται αναφορά σ’ αυτό. Λέει εκεί ο Θεός: «Δεν θα παραμείνει πια το Πνεύμα μου σ’ αυτούς τους ανθρώπους, γιατί είναι σαρκικοί» (Γεν. 6:3).
Έτσι, το πανάγαθο Πνεύμα, που κατέβηκε πάνω στον αβάπτιστο ακόμα εκατόνταρχο Κορνήλιο, την ώρα που τον κατηχούσε ο απόστολος Πέτρος, γεμίζοντας τον με τα χαρίσματα Του (βλ. Πράξ. 10:44-48). Αυτό το Πνεύμα εμάς, που έχουμε αναγεννηθεί με το άγιο Βάπτισμα, εμάς, που λεγόμαστε ορθόδοξοι και θεωρούμαστε πιστοί, μας αποφεύγει. Μας αποφεύγει, μολονότι ο Θεός δεν κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε πρόσωπα (πρβλ. Ρωμ. 2:11). Μας αποφεύγει, για να μη μας κάνει περισσότερο αμαρτωλούς με την προσθήκη σ’ όλα τ’ άλλα αμαρτήματα μας ενός ακόμα, και μάλιστα πολύ σοβαρού: της προσβολής του Αγίου Πνεύματος, προσβολής που Το λυπεί (βλ. Εφ. 4:30), Το διώχνει μακριά μας και σβήνει τη φλόγα των χαρισμάτων του (βλ. Α΄ Θεσ. 5:19).
Οι ακτίνες του Ήλιου της δικαιοσύνης, τολμώ να πω, δεν πέφτουν πια κατευθείαν επάνω μας! Εξαιτίας της υλιστικής, της σαρκικής μας ζωής, σπάνια, πολύ σπάνια βρίσκεται στη γη ζωντανό δοχείο του Αγίου Πνεύματος. Οι καρδιές μας, λόγω της ακαθαρσίας τους, είναι ανίκανες να δέχονται και να μεταφέρουν άμεσα τα μηνύματα Του. Έτσι, τα λόγια του Αγίου Πνεύματος αναπαύονται τώρα όχι στις αχειροποίητες πλάκες των ανθρώπινων καρδιών, αλλά σε άψυχα αντικείμενα, καθώς αυτά τουλάχιστο δεν έχουν μολυνθεί από την αμαρτία. Σε ποια; Στα βιβλία της Αγίας Γραφής και στα βιβλία των αγίων που ευαρέστησαν τον Θεό, τα οποία γράφτηκαν με την έμπνευση και τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος.
Το Πνεύμα το Άγιο έδωσε στους εκλεκτούς Του διάφορα θεία χαρίσματα και τους ανέθεσε διάφορες ιερές διακονίες. Έχρισε άλλους για το έργο της προφητείας, άλλους για το αποστολικό, άλλους για το ποιμαντικό και το διδακτικό, άλλους για το μαρτυρικό – τον θάνατο για τον Χριστό – και άλλους για το μοναστικό -την κάθαρση της ψυχής με τους ασκητικούς αγώνες για τη δόξα του Θεού. Διάφορα είναι τα χαρίσματα, διάφορες οι διακονίες, αλλά μία η Αρχή και η Πηγή τους, το Άγιο Πνεύμα. Αυτό δίνει κάθε χάρισμα και ορίζει στον καθένα τη διακονία του κατά τη θεϊκή Του βούληση και τη θεϊκή Του εξουσία.
Από τους αγίους συγγραφείς, λοιπόν, ο καθένας είχε το ιδιαίτερο χάρισμα του και την ιδιαίτερη διακονία του. Όλοι έγραψαν με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, Αυτό, όμως, από εδώ ήδη εμφανίζει τους βαθμούς της δόξας των έμψυχων ναών Του: Άλλων η δόξα είναι μεγαλύτερη και άλλων είναι μικρότερη. Όπως τ’ αστέρια του αισθητού ουρανού δεν έχουν όλα την ίδια λάμψη (πρβλ. Α΄ Κορ. 15:41), έτσι και τ’ αστέρια του νοητού ουρανού της Εκκλησίας, οι άγιοι του Θεού, λάμπουν ανάλογα με την πνευματική τους πρόοδο. Αλλά και το πνευματικό φως, που ξεχύνεται από τα βιβλία τους, είναι ανάλογο αυτής της προόδου.
Ας μην ξεχνάμε, πάντως, ότι, παρά τις διαφορές τους, όλοι βρίσκονται στον ουρανό, όλοι φωτοβολούν, όλοι σκορπίζουν την ευωδία του Αγίου Πνεύματος. Όσο για τα βιβλία τους, αυτά θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελούν τις τελευταίες ακτίνες του Ήλιου της δικαιοσύνης, τις ακτίνες της δύσης Του, τις ακτίνες που στέλνει ο πανάγαθος Θεός για να φωτίσει τις έσχατες τούτες ώρες της ημέρας του Χριστιανισμού.
Αδελφοί! Ας κατανοήσουμε τα σημάδια των καιρών, όπως προστάζει ο Κύριος, ο οποίος επιτίμησε τους Φαρισαίους για την άγνοια τους (βλ. Ματθ. 16:3. Λουκ. 12:54-56). Ας δώσουμε μεγάλη προσοχή στη νουθεσία του Σωτήρα μας προς τους Ιουδαίους του καιρού Του: «Λίγον καιρό ακόμα το φως θα είναι ανάμεσα σας. Περπατάτε όσο έχετε το φως, για να μη σας πιάσει το σκοτάδι… Πιστεύετε στο φως, για να γίνετε παιδιά του φωτός» (Ιω. 12:35-36).
Με πίστη ας καταγινόμαστε στη μελέτη των βιβλίων που γράφτηκαν από τους αγίους του Θεού, αντλώντας απ’ αυτά φως και ζωή για την ψυχή μας. Ας αποφεύγουμε σαν θανάσιμο δηλητήριο τα βιβλία που προέρχονται από τη θολερή πικροπηγή, δηλαδή από την κοσμική ψευτοσοφία, την κληρονομιά της πεσμένης μας φύσεως, «για να μην είμαστε πια νήπια, να μην κλυδωνιζόμαστε και να μη μας πηγαίνουν πέρα δώθε ο άνεμος της κάθε διδασκαλίας, η ανθρώπινη δολιότητα και τα τεχνάσματα που μηχανεύεται η απάτη» (Εφ. 4:14. )
Έρχονται, ναι, έρχονται κύματα πιο φοβερά από εκείνα του παγκόσμιου κατακλυσμού (βλ. Γεν. 7:10-24), που αφάνισε το ανθρώπινο γένος. Έρχονται σε κύματα το ψέμα και το σκοτάδι. Κυκλώνουν ήδη από παντού την οικουμένη, για να καταστρέψουν την πίστη στον Χριστό, για να καταλύσουν το επίγειο βασίλειο Του, για να καταργήσουν τη διδασκαλία Του, για να διαφθείρουν τα ήθη, για να εξαχρειώσουν τις συνειδήσεις, για να εγκαθιδρύσουν την τυραννία του μοχθηρού κοσμοκράτορα. Ας σωθούμε με τη φυγή, όπως μας υπέδειξε ο Κύριος (βλ. Ματθ. 24:16).
Πού είναι μια κιβωτός, όμοια μ’ εκείνη του δίκαιου Νώε (βλ. Γεν. 6:9-22), όπου θα μπορούσαμε να βρούμε την ποθητή σωτηρία, γλιτώνοντας από τα άγρια κύματα που μας ζώνουν απειλητικά; Κιβωτός είναι η αγία Εκκλησία μας, που πλέει με ασφάλεια πάνω στα κύματα του κατακλυσμού της απιστίας και της ανηθικότητας. Μέσα στη σκοτεινή και θυελλώδη πνευματική νύχτα της εποχής μας, η Εκκλησία καθοδηγείται με γαλήνια σταθερότητα από τ’ άστρα της, τα συγγράμματα των αγίων. Αυτών των άστρων τη λάμψη δεν μπορούν να την καλύψουν ούτε τα σύννεφα ούτε η ομίχλη.
Η κιβωτός θα φτάσει τελικά στο λιμάνι της αιώνιας μακαριότητας και θα φέρει εκεί αίσια όλους όσοι εμπιστεύονται σ’ αυτήν τη σωτηρία τους.
Όποιος περιφρονήσει την κιβωτό και επιχειρήσει, από τυφλό εγωισμό και αλαζονεία, να περάσει μέσ’ από τα κύματα με το σάπιο βαρκάκι της ανθρώπινης λογικής του, όποιος αρνηθεί να υποταχθεί ταπεινά στην αληθινή Εκκλησία, όποιος επιβιβαστεί σε άλλα πλοία, χαλασμένα από ψεύτικες διδασκαλίες και τρυπημένα από την απάτη του πονηρού φιδιού, όποιος αρνηθεί να χειραγωγηθεί από το Άγιο Πνεύμα, ακόμα και όποιος μελετήσει την Αγία Γραφή ψυχρά και επιπόλαια, αυτός θα χαθεί!
«Όσο έχετε το φως, πιστεύετε στο φως, για να γίνετε παιδιά του φωτός» (Ιω. 12:36). Αμήν.
Έρημος Αγίου Σεργίου
1846
Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ. Έργα 2 – Ασκητικές εμπειρίες Β΄.
εκδ. Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2009, (Πρώτη έκδοση).