Σε μια εποχή όπου η ψυχική ηρεμία φαντάζει πολυτέλεια, ένα σύντομο διήγημα* με πρωταγωνιστές έναν ερημίτη και έναν κουρασμένο οδοιπόρο προσφέρει μια διαχρονική αλήθεια. Μέσα από έναν απλό διάλογο και μια συμβολική πράξη, αποκαλύπτεται το μονοπάτι προς την αληθινή γαλήνη: η ταπείνωση και η αποδέσμευση από τις επιθυμίες. Ας δούμε τη θεολογική σημασία πίσω από κάθε στοιχείο αυτής της ιστορίας.
Ο ρόλος του “εγώ” στην απουσία της γαλήνης
Στο πρώτο στάδιο της διδασκαλίας του, ο ερημίτης διαγράφει το «εγώ». Στην πατερική θεολογία, το «εγώ» συνδέεται με την πτώση του ανθρώπου. Η προσκόλληση στο εγώ οδηγεί στην υπερηφάνεια, στη διάσπαση της κοινωνίας με τον Θεό και τον πλησίον.
Πατερική προοπτική:
Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος γράφει πως «η γαλήνη της ψυχής είναι καρπός της ταπεινοφροσύνης». Το «εγώ» είναι το πρώτο εμπόδιο στην κατά Χριστόν ζωή. Όσο κυριαρχεί το εγώ, δεν υπάρχει χώρος για τον Θεό να ενεργήσει μέσα μας.
Το “θέλω” και η ψευδαίσθηση της ευτυχίας
Το δεύτερο στοιχείο που διαγράφεται είναι το «θέλω». Η έννοια αυτή αντιπροσωπεύει τις προσκολλήσεις μας, τις μάταιες επιθυμίες που, όπως τα κουνούπια στο διήγημα, δεν μας αφήνουν να αναπαυθούμε ποτέ.
Θεολογική προέκταση:
Η Ορθόδοξη Παράδοση τονίζει την ανάγκη για «απαθής βίωση», δηλαδή για εσωτερική αποδέσμευση από τα πάθη και τις επιθυμίες. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής διδάσκει πως ο άνθρωπος γίνεται ελεύθερος μόνο όταν απελευθερωθεί από το θέλημα της σαρκός και ζήσει κατά το θέλημα του Θεού.
Η γαλήνη ως καρπός της κοινωνίας με τον Θεό
Όταν διαγραφούν το «εγώ» και το «θέλω», μένει μόνη της η «γαλήνη». Αυτή δεν είναι απλώς συναισθηματική ηρεμία, αλλά πνευματική κατάσταση που μαρτυρά την παρουσία του Θεού στην καρδιά του ανθρώπου.
Θεολογική σύνδεση:
Η γαλήνη είναι καρπός του Αγίου Πνεύματος (Γαλ. 5,22) και προϋποθέτει εσωτερική μετάνοια, πίστη και προσευχή. Δεν επιτυγχάνεται με ανθρώπινες προσπάθειες μόνο, αλλά δίδεται ως δωρεά στον ταπεινό και μετανοημένο άνθρωπο.
Η οδός της ειρήνης περνά μέσα από την άρνηση του εαυτού
Το διήγημα δεν είναι απλώς διδακτικό· είναι μια σύνοψη της χριστιανικής ασκητικής παράδοσης. Ο Χριστός είπε: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν» (Ματθ. 16:24). Η εσωτερική γαλήνη είναι αποτέλεσμα αυτής της άρνησης και της εμπιστοσύνης στην πρόνοια του Θεού.
*Το διήγημα
«Ποιος καλός άνεμος σε φέρνει εδώ; «ρώτησε ο σοφός ερημίτης τον οδοιπόρο που ζητούσε απεγνωσμένα να τον συναντήσει.
«Εγώ θέλω γαλήνη» απάντησε μελαγχολικά εκείνος.
Ο ερημίτης πήρε ένα ξύλο κι έγραψε στο χώμα:
Εγώ θέλω γαλήνη…
«Κοίταξε τώρα πόσο απλό είναι», είπε στον οδοιπόρο και διέγραψε με μια κίνηση το «Εγώ».
«Σβήνεις πρώτα το «εγώ». Είναι αδύνατον να βρει γαλήνη αυτός που έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στον εαυτό του και νομίζει πως μπορεί να την βρει μόνος του, μακριά από τον Θεό. Το εγώ πάντα θα νιώθει ότι απειλείται από όλους γύρω του κι έτσι πάντα θα φοβάται. Θα μετατρέπεται σε εγωισμός για να επικρατεί, και θα διώχνει τον Θεό και την γαλήνη Του.»
Με μια δεύτερη κίνηση διέγραψε το «θέλω».
«Πρέπει να σβήσεις τη λέξη «θέλω». Το θέλω δηλώνει επιθυμία, ανάγκη και προσκόλληση. Όταν τρέχεις πίσω από τις μάταιες επιθυμίες σου, ποτέ δεν θα βρεις χρόνο να γαληνέψεις και να γίνεις ευτυχισμένος.
Είναι η γνωστή «επίδραση του κουνουπιού».
Αν σε ένα δωμάτιο υπάρχουν δέκα κουνούπια κι εσύ σκοτώσεις τα εννιά, το δέκατο κουνούπι δεν θα σε αφήσει να κοιμηθείς.
Έτσι είναι και οι επιθυμίες. Όσες και να ικανοποιήσεις πάντα θα υπάρχει κάποια που δε θα σε αφήνει να κοιμηθείς.»
Ο οδοιπόρος τότε κοίταξε τις διαγραμμένες λέξεις στο χώμα και λένε πως τότε βίωσε την πρώτη του αφύπνιση.
Είχαν σβηστεί το «Εγώ» και το «θέλω» και είχε μείνει η … Γαλήνη…