Είπε κάποιος από τους γέροντες: Πριν από όλα χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη και να είμαστε έτοιμοι σε κάθε λόγο που ακούμε, να λέμε συγγνώμη. Διότι με την ταπεινοφροσύνη καταστρέφονται όλες οι επιθέσεις του εχθρού και του αντικειμένου1. Ας ερευνήσουμε ποιο είναι το νόημα του λόγου του γέροντα.
Γιατί λέει, πριν από όλα χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη, και όχι, πριν από όλα χρειαζόμαστε την εγκράτεια;
Αφού μάλιστα ο Απόστολος λέει, «ο αγωνιζόμενος εγκρατεύεται στα πάντα» (Κορ. 9, 25). Η γιατί δεν λέει, πριν από όλα χρειαζόμαστε τον φόβο του Θεού; Αφού μάλιστα ή Γραφή λέει, «αρχή σοφίας φόβος Κυρίου» (Ψαλμ. 110, 10). Και πάλι, «ο καθένας αποστρέφεται το κακό από τον φόβο του Κυρίου» (Παροιμ. 15, 27). Και γιατί δεν λέει, πριν από όλα χρειαζόμαστε την ελεημοσύνη ή την πίστη; Αφού μάλιστα λέει ή Γραφή, «με ελεημοσύνες και πίστη καθαρίζονται οι αμαρτίες» (Παροιμ. 15, 27), και ο Απόστολος λέει, «χωρίς πίστη είναι αδύνατο να ευαρεστήσει κανείς τον Θεό» (Εβρ. 11, 6).
Εάν λοιπόν είναι αδύνατο να ευαρεστήσει κανείς τον Θεό χωρίς πίστη, και οι αμαρτίες καθαρίζονται με ελεημοσύνες και πίστη, και από τον φόβο του Κυρίου αποστρέφεται ο καθένας το κακό, και αρχή σοφίας είναι ο φόβος του Κυρίου, και ο αγωνιζόμενος εγκρατεύεται στα πάντα, πως λέει το, πριν από όλα χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη και άφησε όλα αυτά, αν και είναι τόσο αναγκαία;
Θέλει να μας δείξει ο γέροντας ότι ούτε ο ίδιος ο φόβος του Θεού, ούτε η ελεημοσύνη, ούτε η πίστη, ούτε η εγκράτεια, ούτε καμμία άλλη από τις αρετές, μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ταπεινοφροσύνη. Γι’ αυτό λέει, πριν από όλα χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη και να είμαστε έτοιμοι σε κάθε λόγο που ακούμε, να λέμε, συγγνώμη. Διότι με την ταπεινοφροσύνη καταστρέφονται όλες οι επιθέσεις του εχθρού και του αντικειμένου.
Βλέπετε λοιπόν, αδελφοί, πόση είναι ή δύναμη της ταπεινοφροσύνης. Βλέπετε ποιο αποτέλεσμα έχει το να λέμε, ‘‘συγγνώμη’’. Και γιατί καλείται ο διάβολος όχι μόνο εχθρός, αλλά και αντικείμενος; Εχθρός λέγεται, διότι είναι μισάνθρωπος, μισόκαλος, επίβουλος. Αντικείμενος δε λέγεται, επειδή επιχειρεί να εμποδίσει κάθε καλό έργο. Θέλει κανείς να προσευχηθεί; Εκείνος ανταγωνίζεται, εμποδίζοντας με τις κακές ενθυμήσεις, με αιχμαλωσία των λογισμών, με ακηδία2.
Θέλει κανείς να ελεήσει; Εκείνος εμποδίζει με φιλαργυρία, με φιλοχρηματία. Θέλει κανείς να αγρυπνήσει; Εκείνος εμποδίζει με οκνηρία, με ραθυμία. Και σε κάθε καλό πράγμα που επιχειρούμε εναντιώνεται σ’ εμάς με τον ίδιο τρόπο. Γι’ αυτό λέγεται όχι μόνο εχθρός, αλλά και αντικείμενος. Με την ταπεινοφροσύνη λοιπόν καταστρέφονται όλες οι επιθέσεις του εχθρού και του αντικειμένου.
Διότι πραγματικά είναι μεγάλη ή ταπεινοφροσύνη κι’ ο καθένας από τους αγίους βάδισε με αυτήν την ταπεινοφροσύνη και με τον κόπο συντόμευσε την οδοιπορία, καθώς λέει «δες την ταπείνωση μου και τον κόπο μου, και συγχώρεσε όλες τις αμαρτίες μου» (Ψαλμ. 24, 18). Διότι μπορεί μόνη της ή ταπεινοφροσύνη να μας εισαγάγει, όπως έλεγε ο αββάς Ιωάννης3, έστω και με αργοπορία.
Ας ταπεινωθούμε λοιπόν κι’ εμείς λίγο, και θα σωθούμε κι’ αν δεν μπορούμε να κοπιάσουμε ως ασθενείς, ας προσπαθήσουμε να ταπεινωθούμε. Και πιστεύω στο έλεος του Θεού, ότι γι’ αυτό το μικρό που γίνεται με ταπείνωση, θα βρεθούμε κι’ εμείς στον τόπο των αγίων εκείνων, οι οποίοι πάρα πολύ κοπίασαν και δούλευσαν στον Θεό. Σύμφωνοι, ασθενούμε και δεν μπορούμε να κοπιάσουμε, μήπως δεν μπορούμε να ταπεινωθούμε;
1Αποφθέγματα του αββά Ησαΐα, Παύλου Ευεργετινού, Συναγωγή των θεοφθόγγων ρημάτων και διδασκαλιών των Πατέρων, 1, 44, σ. 160.
2Η ακηδία είναι βασικός όρος της μοναχικής πρακτικής και σημαίνει την έλλειψη ψυχικής φροντίδας και εγρηγόρσεως
3Νικοδήμου Αγιορείτου, Βίβλος ψυχωφελεστάτη Βαρσανουφίου και Ιωάννη, Ιωάννη επιστ. 277.
Φιλοκαλία των νηπτικών και ασκητικών, 12
Αββά Δωροθέου, Πραγματείες και επιστολές
εκδ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη 1991.