Ο μακάριος Ζωσιμάς έλεγε: «Η αρχή για να κυριαρχήσει κανείς στον θυμό είναι, όταν ταράζεται, να μη μιλά, από το οποίο φτάνει, με τη χάρη του Θεού, και στο να μην ταράζεται καθόλου.
Όπως ο αββάς Μωυσής: Όταν στην αρχή οι πατέρες τον εξευτέλισαν λέγοντας μπροστά του· “Τι θέλει αυτός ο αράπης και έρχεται ανάμεσα μας;”, εκείνος ταράχτηκε αλλά δεν μίλησε, όπως τους είπε ύστερα ο ίδιος όταν τον ρώτησαν.
Έπειτα όμως, όταν τον πρόσβαλαν οι κληρικοί και τον έδιωξαν από το άγιο βήμα, όχι μόνο δεν ταράχτηκε, αλλά και τον εαυτό του μάλωσε λέγοντας: “Σταχτόδερμε, μαύρε, καλά σου έκαναν. Αφού δεν είσαι άνθρωπος, γιατί πηγαίνεις ανάμεσα σε ανθρώπους; (βλ. Υπόθεση Β΄)
Εμείς όμως, που είμαστε πολύ πιο κάτω και από τους αρχάριους για την πολλή μας αμέλεια, νομίζουμε ότι είναι υπερβολικές και αδύνατες οι εντολές και λέμε ότι είναι αδύνατο ο άνθρωπος να μην ταράζεται καθόλου. Δεν ακούμε τον προφήτη που λέει· “Με πρόσβαλαν αλλά δεν ταράχτηκα” [1], ούτε θέλουμε να κάνουμε αποφασιστική αρχή και να δείξουμε γενναία και μεγαλόψυχη προαίρεση, ώστε ανάλογα να ελκύσουμε και τη χάρη του Θεού, με την οποία και εκείνα που φαίνονται πολύ δύσκολα γίνονται σ’ εμάς πανεύκολα και ευκολοκατόρθωτα.
Καθόμουν κάποτε με τον μακάριο Σέργιο, τον ηγούμενο της Πεδιάδας και διάβαζα από τις Παροιμίες. Όταν έφτασα στο ρητό εκείνο που λέει· “Με τα πολλά ξύλα φουντώνει η φωτιά, όπου όμως δεν υπάρχει άνθρωπος ‘δίθυμος’, ησυχάζει η μάχη” (Παροιμ. 26, 20), ζήτησα από τον μακάριο Σέργιο να μου το ερμηνεύσει.
Αυτός μου αποκρίθηκε τα εξής: «Όπως τα ξύλα είναι τα αίτια της φλόγας της φωτιάς και, αν δεν την τροφοδοτεί κανείς με αυτά, σβήνει η φωτιά, έτσι και στα πάθη υπάρχουν κάποια αίτια που, αν τα κόψει κανείς, τα πάθη δεν ενεργούν. Για παράδειγμα, αίτια της οργής είναι οι δοσοληψίες, το να θέλει κανείς να κάνει το θέλημα του, το να του αρέσει να κάνει τον δάσκαλο και να φαίνεται στους ανθρώπους και το να νομίζει ότι είναι συνετός. Αν τα κόψει κανείς αυτά, το πάθος του θυμού ατονεί.
Και τούτο είναι εκείνο που είπε ο αββάς Σισώης σε κάποιον αδελφό που τον ρώτησε “Γιατί τα πάθη δεν φεύγουν από εμένα;”
“Τα σκεύη τους”, του αποκρίθηκε, “δηλαδή τα αίτια, βρίσκονται μέσα σου. Δώσε τους πίσω την προκαταβολή τους και θα φύγουν».
Ο ‘δίθυμος’ άνθρωπος τώρα, στον οποίο δεν ησυχάζει η μάχη, είναι εκείνος που δεν αρκείται στην πρώτη ταραχή, αλλά ερεθίζει τον εαυτό του και σε δεύτερο θυμό. Αν κάποιος, ας πούμε, ανάψει από θυμό, αλλά αμέσως συνέλθει, κατηγορήσει τον εαυτό του και πάει να βάλει μετάνοια στον αδελφό, με τον οποίο θύμωσε, αυτός δεν λέγεται ‘δίθυμος’.
Σε αυτόν ησυχάζει η μάχη και την ώρα εκείνη, επειδή με τη μετάνοια δεν διέλυσε τη φιλία με τον αδελφό, και στη συνέχεια, επειδή με την τακτική αυτή φτάνει σε κατάσταση γαλήνης και αταραξίας. Εκείνος όμως που θύμωσε και δεν κατηγορεί τον εαυτό του, αλλά μάλλον τον ερεθίζει σε νέο θυμό και μετανιώνει, όχι γιατί θύμωσε, αλλά γιατί δεν είπε περισσότερα από όσα είπε την ώρα της ταραχής του, αυτός λέγεται ‘δίθυμος’.
Σε αυτόν ποτέ δεν ησυχάζει η μάχη, αλλά και την ώρα εκείνη την ταραχή της καρδιάς του, τη διαδέχεται η μνησικακία, η λύπη και η κακία, και στη συνέχεια η μάχη και η ταραχή του θυμού αυξάνονται και πληθαίνουν περισσότερο μέσα του. Όσο δηλαδή ενεργούν, τόσο πολλαπλασιάζονται, μέχρι που να τον κυριεύσουν εντελώς τον άθλιο και να τον φέρουν σε κατάσταση δαίμονα. Όμως ας μας λυτρώσει από τη συναρίθμηση με τους τέτοιους ανθρώπους ο Ιησούς Χριστός, ο αγαθός Δεσπότης και Κύριος μας».