Αγίου Βαρσανουφίου: 100 μυρίπνοα άνθη, από τη βίβλο του.
1η ΔΕΚΑΔΑ
1… Εάν βοηθήσουμε να αναπαυθούν οι αδελφοί και σκεπάσουμε τις αμαρτίες τους, τότε κι εμείς μέσω αυτών θα λάβουμε την τέλεια ησυχία από τον Θεό. (στ΄)
2… Ονόμασες, αδελφέ, τον εαυτό σου αμαρτωλό, ενώ τα έργα σου δείχνουν ότι δεν το πιστεύεις. Αυτός που πιστεύει ότι είναι αμαρτωλός και αίτιος πολλών κακών, δεν αντιλέγει σε κανένα, δεν λογομαχεί, δεν οργίζεται εναντίον κανενός, αλλά τους θεωρεί όλους καλύτερους απ’ αυτόν.
Πρόσεχε αδελφέ, αυτό δεν είναι αλήθεια. Ακόμα δεν φθάσαμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας αμαρτωλούς. Εάν είσαι αμαρτωλός, τότε γιατί κατηγορείς τον πλησίον σου και τον καταδικάζεις επειδή εξ αιτίας του δοκιμάζεις θλίψη; Δεν γνωρίζεις ότι ο καθένας πειράζεται από την ίδια την συνείδηση του, κι αυτό γεννάει σ’ αυτόν την θλίψη;
Παρατήρησε, αδελφέ, ότι χλευάζουμε τους εαυτούς μας και μιλάμε μόνο με το στόμα, ενώ τα έργα δείχνουν άλλα. Λέμε ότι ο αδελφός φταίει για όλα, ενώ στην πραγματικότητα εμείς φταίμε. (ιζ΄)
3…. Ο διάβολος είναι ψυχρός, και απ’ αυτόν προέρχεται όλη η ψυχρότητα. Εάν λοιπόν αισθανόμαστε ψυχική ψυχρότητα, ας επικαλεσθούμε τον Θεό, και ερχόμενος ο Κύριος θερμαίνει την καρδιά μας στην τελεία αυτού αγάπη, όχι μόνο την αγάπη προς αυτόν, αλλά και προς τον πλησίον. Εάν ξηράνθηκε η πηγή των δακρύων της καρδιάς σου, και υγράνθηκε η υπό την γαστέρα, εσύ όμως έλκυσε τον Κύριο στην οικία σου, και αυτή τότε θα ξηρανθεί, η δε πηγή των δακρύων θα καθαρισθεί για να εκχύσει το ύδωρ το νοητό. (ιη΄)
4… Γνώριζε, αδελφέ, ότι κάθε λογισμός που δεν έχει την γαλήνη της ταπεινώσεως, δεν είναι κατά Θεόν, αλλά είναι ολοφάνερα εκ των αριστερών. Ο Κύριος μας μετά γαληνότητος έρχεται. Οτιδήποτε κάνει ο αντίδικος γίνεται με ταραχή και θόρυβο. Έχει λεχθεί ότι «ἀπό τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς». (κα΄)
5…Θέλεις να λυτρωθείς από τις θλίψεις και να μη ταλαιπωρείσαι σ’ αυτές; Ανάμενε χειρότερα, και αναπαύεσαι. Θυμήσου ο Ιώβ και οι υπόλοιποι Άγιοι πόσες θλίψεις υπέμειναν, απόκτησε την υπομονή τους, και τότε θα παρηγορηθεί η ψυχή σου. (με΄).
6… (Απάντηση σε ερώτηση περί της ακαταστασίας τού κόσμου). Αδελφέ, όσο έχουμε καιρό, ας προσέχουμε τους εαυτούς μας, διότι έχουν ταραχθεί τα σύμπαντα, κι ας ασκηθούμε ιδιαίτερα στην σιωπή. Εάν θέλεις να αναπαυθείς γενικά απ’ όλα, γίνε νεκρός για κάθε άνθρωπο, και αναπαύεσαι. Για λογισμούς, και για κάθε πράγμα και διαγωγή και φροντίδα σου λέω· Ησύχαζε εν ειρήνη. (νβ΄)
7…(Απάντηση σε ερώτηση αδελφού, εάν πρέπει να φράξει την θύρα του κελλίου του). Αδελφέ, μη φράξεις την είσοδο του κελλίου. Διότι δεν νεκρώνεται κανείς με τον φραγμό της θύρας, αλλά με τον φραγμό του στόματος. (νδ΄)
8… Αγωνίσου, όσο μπορείς, να πεθάνεις για κάθε άνθρωπο, και θα σωθείς έτσι. Πες στον λογισμό σου ότι πέθανα και βρίσκομαι στον τάφο. (νε΄)
9… Εάν ο πιστός μιλήσει με αιρετικούς ή απίστους και υπερασπισθεί τις θέσεις του, στον αιώνα δεν ταράζεται. Διότι έχει στην καρδιά του τον αρχηγό της ειρήνης και της γαλήνης Ιησού. Ο πιστός έχει την δύναμη να εκφράζει ειρηνικά τις θέσεις του, και με αγάπη να οδηγεί αιρετικούς και απίστους πολλούς σε επίγνωση του Σωτήρος μας Ιησού Χριστού. (νθ’)
10… Όσοι λογισμοί προέρχονται από τους δαίμονες, προξενούν ψυχική ταραχή, είναι γεμάτοι από λύπη, και κρυφά και ανεπαίσθητα μας τραβούν προς τα πίσω. Ντύνονται με ενδύματα προβάτων, δηλαδή υποβάλλουν λογισμούς αρετής, από μέσα όμως είναι λύκοι άρπαγες. (ξ΄)
2η ΔΕΚΑΔΑ
11… Πώς θα μπορέσει ν’ αρνηθεί τον εαυτό του ο άνθρωπος; Μόνον εάν αφήσει τα φυσικά θελήματα του και ακολουθήσει τον Χριστό. Λέει ειδικά για τα φυσικά και όχι για τα παρά φύσιν, διότι εάν κανείς αρνηθεί τα παρά φύσιν, τίποτε δικό του δεν άφησε για χάρη του Θεού. (ξ΄)
12…Το φως των δαιμόνων ύστερα γίνεται σκότος. Εάν, λοιπόν, ακούς κάτι, ή σκέπτεσαι ή βλέπεις, και ταραχθεί η καρδιά σου έστω και λίγο, γνώριζε πως είναι από τους δαίμονες. (ξ΄)
13… (Σε αδελφό που τον μακάρισε). Αδελφέ, τώρα με σένα εκπληρώθηκε η Γραφή που λέει «λαός μου, οἱ μακαρίζοντες ὑμᾶς, πλανῶσιν ὑμᾶς». (ξβ΄)
14… Αυτός που επιθυμεί να γνωρίσει και να βαδίσει πραγματικά στον δρόμο του Χριστού, εάν δεν συμπορευθεί μαζί μ’ αυτόν που γνωρίζει καλά τον δρόμο, ποτέ δεν θα φθάσει στην πόλη. Παραμέρισε, λοιπόν, το θέλημα σου και ταπεινώσου σ’ όλη σου την ζωή, και σώζεσαι. (ξβ΄)
15… Είναι γραμμένο στα γεροντικά ότι κάποτε κάποιος αδικήθηκε από αδελφό, και πήγε σε ένα Γέροντα λέγοντας ότι, «αδικήθηκα από τον τάδε και θέλω να τον εκδικηθώ». Και ο Γέροντας του είπε· «όχι παιδί μου, ας αφήσουμε στον Θεό την εκδίκηση». Καθώς είδε ότι δεν τον έπειθε, του λέει «ας κάνουμε μια προσευχή». Και κει που προσεύχονταν άρχισε ο Γέροντας να λέει «Θεέ και Κύριε, εμείς δεν έχουμε πλέον την ανάγκη σου για να φροντίζεις για μάς, διότι μόνοι μας εκδικούμεθα τους εαυτούς μας». Με τον λόγο αυτόν ο αδελφός κατανύχθηκε και λέει «συγχώρα με, Γέροντα, διότι από ’δώ και στο εξής δεν θα ξαναεκδικηθώ». (ξδ΄)
16…Το «Πάτερ ημών» δόθηκε και για τους τέλειους και για τους αμαρτωλούς. Με σκοπό οι μεν τέλειοι να γνωρίσουν ποιανού παιδιά είναι, και να αγωνισθούν να μην εκπέσουν απ’ αυτήν την υιοθεσία· οι δε αμαρτωλοί να ντραπούν και να έλθουν σε μετάνοια, με το να επικαλούνται ως Πατέρα αυτόν που πολλές φορές υβρίζεται απ’ αυτούς. Προσωπική μου γνώμη είναι ότι ταιριάζει περισσότερο στους αμαρτωλούς, διότι ο λόγος «ἄφες ἡμιν τά ὀφειλήματα» ανήκει στους αμαρτωλούς. (οα΄)
17… Οι ακολουθίες και τα εκκλησιαστικά άσματα είναι παράδοση και καλές για την συμφωνία όλου του λαού. Το ίδιο και στα Κοινόβια, για την συμφωνία των αδελφών. Οι δε Σκητιώτες ούτε ακολουθίες έχουν, ούτε άσματα λένε, αλλά «κατά μόνας» εργόχειρο, μελέτη και προσευχή. Όταν στέκεσαι στην ευχή, οφείλεις να παρακαλέσεις να ελευθερωθείς απ’ τον παλαιό άνθρωπο ή να λες το «Πάτερ ημών» ή και τα δύο, και μετά να ασχολείσαι με το εργόχειρο σου. Όσον αφορά στην έκταση της ευχής, όταν στέκεσαι ή όταν, κατά τον Απόστολο, εύχεσαι αδιαλείπτως, δεν είναι υποχρεωτικό να την επεκτείνεις στεκόμενος, διότι όλη την ημέρα ο νους σου στην ευχή είναι. Όταν κάθεσαι στο εργόχειρο σου, πρέπει να αποστηθίζεις ή να λες ψαλμούς.
Οι σκητιώτες, αντί για Εσπερινό λένε δώδεκα ψαλμούς, και στο τέλος του καθενός αντί για δοξολογία λένε Αλληλούϊα και μια ευχή. Παρόμοια και την νύκτα λένε δώδεκα ψαλμούς, και μετά τους ψαλμούς κάθονται στο εργόχειρο. Τότε άλλος αποστηθίζει, άλλος ερευνά τους λογισμούς του και την ζωή των Αγίων Πατέρων, άλλος μελετά πέντε με οκτώ φύλλα, κι έπειτα κάθεται στο εργόχειρο. Αυτός που ψάλλει ή αποστηθίζει, οφείλει να ψάλλει εκφώνως, εάν δεν είναι κανείς πλησίον του και τον δει, ώστε να μη μάθει κανείς τι κάνει. (οδ΄)
18… Όσον αφορά τον νυκτερινό ύπνο, να εύχεσαι από το βράδυ δύο ώρες, παίρνοντας ως βάση την δύση του ηλίου. Αφού δοξολογήσεις, κοιμήσου έξη ώρες. Έπειτα σήκω για να αγρυπνήσεις τις υπόλοιπες τέσσερις ώρες. Το ίδιο και το καλοκαίρι, Μόνο που το καλοκαίρι λίγο σύντομα, με λιγότερους ψαλμούς, επειδή είναι μικρές οι νύχτες. Ο ασθενής μπορεί να έχει καλοκαιρινά και χειμωνιάτικα ρούχα, για την χαυνότητα του σώματος. Αυτός που έφθασε στον λόγο του Αποστόλου, να πεινάει, να διψάει, και να είναι γυμνός, περνά τον καιρό του μ’ ένα ρούχο. (οε΄)
19… Εμείς οι ταλαίπωροι και χαύνοι, που λάβαμε την εξουσία να πατάμε επάνω σε φίδια και σκορπιούς και σ’ όλη την δύναμη του εχθρού· εμείς που ακούσαμε, «ἐγώ εἰμί, μή φοβεῖσθε» εμείς που γνωρίζουμε πολύ καλά, ότι δεν αγωνιζόμαστε με την δική μας δύναμη, αλλά με την δύναμη του Θεού, ο οποίος μας ενισχύει και μας οπλίζει· εμείς λοιπόν ολιγωρούμε και αμελούμε.
Και γιατί γίνεται αυτό; Επειδή δεν καθηλώθηκαν οι σάρκες μας από τον φόβο του Θεού, και ποτέ δεν συνέβη να ξεχάσουμε το φαγητό μας από την φωνή των στεναγμών μας. Γι’ αυτό και δεν έχουμε σταθερότητα, αλλά πηγαίνουμε από το ένα στο άλλο, κι από τον ένα τρόπο ζωής σ’ άλλον τρόπο. Διότι δεν δεχθήκαμε πλήρως την φωτιά που ήλθε να βάλει ο Κύριος στην γη. Αν την δεχόμασταν, αυτή θα κατέκαιγε και θ’ αφάνιζε τα αγκάθια από το νοητό χωράφι μας. Η χαυνότητα, η αμέλεια, και η φιλοσωματία μας δεν μας αφήνουν να σηκώσουμε κεφάλι. (οη΄)
20… Αυτή είναι η τέλεια ταπεινοφροσύνη, το να βαστάς ύβρεις και εξευτελισμούς, και όσα έπαθε ο διδάσκαλος μας Ιησούς. Τέλεια προσευχή είναι το να μιλάς με τον Θεό απερίσπαστα, συμμαζεύοντας όλους τους λογισμούς και τις αισθήσεις που διαχέονται. Εδώ φθάνει ο άνθρωπος όταν πεθάνει για κάθε άνθρωπο και για τον κόσμο και όλα τα του κόσμου. (οθ΄)
3η ΔΕΚΑΔΑ
21… Οι Πατέρες λένε ότι το μέτρο της εγκρατείας είναι το «είναι παραμικρόν», είτε αφορά στο φαγητό είτε το ποτό. Δηλαδή να μην έρχεται η κοιλία σε κορεσμό. Δεν είναι μόνο σ’ αυτά το μέτρο της εγκρατείας, αλλά και στην ομιλία και στον ύπνο, και στην ενδυμασία και σε όλα τα αισθητήρια. Σε όλ’ αυτά βρίσκεται το μέτρο της εγκρατείας. (πα΄)
22…(Απάντηση σε ερώτηση περί του σημείου του πάθους της γαστριμαργίας). Όταν βλέπεις τον λογισμό σου να χαίρεται για τα φαγητά και να επιδιώκει να γεύεται πρώτος απ’ όλους ή να παίρνει όλα τα φαγητά μπροστά του, αυτό είναι γαστριμαργία. Άλλο σημάδι γαστριμαργίας είναι το να θέλεις να τρως πριν έρθει η ώρα του φαγητού, πράγμα που δεν πρέπει να γίνεται, εκτός αν υπάρχει κάποιος λόγος. Σε κάθε περίπτωση ανάγκης να επικαλείσαι την βοήθεια του Θεού, κι Αυτός θα σε βοηθεί. (πη΄)
23… Αδελφέ, δεν είναι ανάγκη να ρωτάμε (τούς πνευματικούς) για όλους τους λογισμούς που φυτρώνουν και παρέρχονται· αλλά γι’ αυτούς που μένουν και πολεμούν τον άνθρωπο. Όπως ένας άνθρωπος όταν υβρίζεται από πολλούς, περιφρονεί τις ύβρεις και γίνεται αμέριμνος σε όλα, εάν, όμως, κανείς επιτεθεί εναντίον του και τον πολεμήσει, τότε τον καταγγέλλει στον άρχοντα, το ίδιο συμβαίνει και με τους λογισμούς. (ϟ΄)
24… Η τήρηση της καρδίας είναι το να έχεις τον νου ειρηνικό και καθαρό. Κατά πρώτον, αρχίζει να περιφρονείται ο λογισμός, και καθώς βλέπει ο εχθρός την περιφρόνηση, επιχειρεί με κάθε τρόπο να φέρει πόλεμο. Κι αν θέλεις να μάθεις αν είναι εχθρός ή φίλος, προσεύχου πρώτα, κι ύστερα ρώτησε τον: ‘‘Δικός μας είσαι ή από τους εχθρούς;’’ και θα σου αποκριθεί την αλήθεια. Να προσέρχεσαι στον Κύριο όταν θέλεις να τους επιτεθείς, ρίχνοντας ενώπιον Του την αδυναμία σου. (ϟα΄)
25… Αδελφέ κοιμώμενε, ερεύνησε την χαύνη σου καρδία, με την οποία εγώ απορώ. Φοβήθηκες τους δούλους (ληστές) που στέκουν απ’ έξω, και δεν βλέπεις τους άρχοντες αυτών που μένουν μέσα σου; (ρστ΄)
26… Πολύ καλά είπες ότι θλίβεσαι. Δεν γνωρίζεις, ότι όταν κανείς ζητά από τους Πατέρες να ευχηθούν για αυτόν, ή από τον Θεό να του δώσει βοήθεια, τότε πληθαίνουν σ’ αυτόν οι θλίψεις και οι πειρασμοί, για να δοκιμασθεί; Μη ζητήσεις, λοιπόν, ποτέ σωματική ανάπαυση, εάν δεν στην δώσει ο Κύριος. Κάθε ικανοποίηση του σαρκικού φρονήματος είναι βδέλυγμα ενώπιον του Θεού. Ο Κύριος είπε ξεκάθαρα. «ἐν τῷ κόσμῳ θλίψιν ἕξετε…». (ρθ΄)
27… Ο Θεός και Σωτήρας μας επιθυμεί την σωτηρία όλων μας. Δικό μας είναι το να βοάμε συνεχώς, «σῶσον με Κύριε», κι Εκείνος μας σώζει. Πολλοί εβόησαν και εισήλθαν στον λιμένα του θελήματος Του. (ριε΄)
28… Η εκκοπή του θελήματος για τον ησυχαστή είναι, το να καταφρονήσει ολοκληρωτικά κάθε σαρκική ανάπαυση. Το θέλημα της σαρκός είναι να την αναπαύεις σε κάθε τι. Εάν, λοιπόν, δεν την αναπαύεις όταν κάθεσαι στο κελλί σου, τότε κόβεις το θέλημα σου. Όταν βρίσκεσαι μαζί μ’ ανθρώπους, εκκοπή του θελήματος είναι το να πεθάνεις γι’ αυτούς, και να ζεις ανάμεσά τους σαν να μη ζεις. (ρκδ΄)
29… Η επίσκεψη σε ασθενή αδελφό είναι καλό. Η αργολογία είναι σάπιο πράγμα. Κάνε την επίσκεψη στον πλησίον, και πρόσεχε να μην αργολογήσεις. Να συμπεριφερθείς όπως οι άγιοι Πατέρες στις συντυχίες τους. Δηλαδή: πως έχεις Αββά; Έπειτα πες μας λόγο ζωής, πως θα βρούμε τον δρόμο του Θεού; Εύχου για μένα, επειδή πολλές αμαρτίες έχω. Λέγε και τα παρόμοια μ’ αυτά, ζήτα πάλι ευχή και αναχώρησε απ’ αυτόν ειρηνικά. (ργ΄)
30…Αυτός που έχει την καλή επιθυμία της σωτηρίας, σε οποιαδήποτε ανάγκη του ανακατεύει και μία μικρή θλίψη. Τί θέλω να πω; Είναι να κοιμηθώ επάνω σε μαλακό στρώμα; Θλίβω λίγο τον εαυτό μου, αν βέβαια είναι θλίψη αυτό, και κοιμάμαι σε λίγο πιο σκληρό στρώμα, για την ασθένεια του σώματος, ενθυμούμενος με ντροπή ότι άλλοι κοιμούνται κατά γης. Άλλοι είχαν αχυρένιο προσκέφαλο, όπως ο Άγιος Αρσένιος και άλλοι πολλοί. Άλλοι έβαζαν αγκάθια στο προσκεφάλι τους, επιθυμώντας την θλίψη.
Βρίσκεται κοντά μου η πηγή του νερού ή τα μαγειρεία, που προσφέρουν ανάπαυση; Ως εργάτης της αρετής έχω χρέος να επιλέξω μια μακρινή απόσταση, για να παρακινήσω το σώμα σε μικρή θλίψη. Βρίσκω εύκολα φαγητό και καθαρό ψωμί; Οφείλω να εκλέξω τα δεύτερης ποιότητας, προκειμένου να θλιβώ λίγο, ενθυμούμενος αυτούς που δεν γεύθηκαν ποτέ μαγειρεμένο φαγητό, ιδιαιτέρως δε τον Κύριό μας Ιησού, που γεύθηκε πικρία και όξος για μένα. Αυτό είναι το κατά Θεόν θέλημα. Το δε σαρκικό αναπαύει καθετί το αντίθετο. Γνωρίζεις, βέβαια, αυτό που λέμε πολλές φορές «κλείσε γρήγορα την πόρτα για να μην κρυώσω ή να μη βραχώ», ή «κοίταξε αδελφέ, έκαψες το φαγητό και δεν μπορώ να το φάω», και τα παρόμοια. Αυτό είναι το κακό θέλημα. Ξερίζωσε το και σώζεσαι. Αν νικιέσαι, τουλάχιστον κατηγόρησε τον εαυτό σου και δικαίωσε τον αδελφό σου. (ρλβ΄)
4η ΔΕΚΑΔΑ
31… Αδελφέ, όσον αφορά την μη προσέγγιση στην αγία Κοινωνία, όποτε δεν γίνεται από περιφρόνηση, αλλά από ασθένεια, δεν σημαίνει κατάκριση, διότι και ο αρχίατρος, σ’ αυτούς που υποφέρουν πολύ και είναι βαριά άρρωστοι πηγαίνει ο ίδιος. (ρμ΄)
32… Αδελφέ, μη προσπαθείς να διακρίνεις τους λογισμούς που σου έρχονται διότι δεν είναι στα μέτρα σου τα πνευματικά. Σού δημιουργούν ταραχή, όπως αυτοί θέλουν, επειδή δεν γνωρίζεις τις μεθοδείες τους. Τον λογισμό που επιμένει και σε πολεμεί, πες τον στον Γέροντα σου, και με την βοήθεια του Θεού θα σε θεραπεύσει. (ρμγ΄)
33… Είπαν οι Πατέρες ότι τρία είναι τα κεφάλαια, που αν τα φυλάξει κανείς, μπορεί να κατοικήσει και ανάμεσα στους ανθρώπους και στις ερήμους και όπου θελήσει. Το να κατηγορείς τον εαυτό σου, το να περιφρονείς το θέλημα σου, και το να θεωρείς τον εαυτό σου κάτω απ’ όλη την κτίση. (ρξε΄)
34… Αδελφέ, ας έλθουμε με κάθε τρόπο στην ταπείνωση. Ο ταπεινός βρίσκεται χάμω κι αυτός που βρίσκεται χάμω από που έχει φόβο να πέσει; Είναι φανερό ότι όποιος είναι ψηλά πέφτει εύκολα. (ρξς’)
35… Πώς θα μακαρίσουμε τους αγίους Μάρτυρες για τα παθήματά τους, όσα για τον Θεό υπέμειναν, εάν δεν μπορούμε να βαστάξουμε ένα πυρετό; Πες στην ψυχή σου που θλίβεται «δεν σε συμφέρει περισσότερο αυτός ο πυρετός από την γέεννα;». Ο Απόστολος είπε· «ὅταν ἀσθενῶ, τότε δυνατός εἰμί».
Αντί, λοιπόν, να κάνουμε ασθενές το σώμα με την νηστεία, αυτό από μόνο του ασθενεί. Ευχαρίστησε τον Κύριο, διότι απαλλάχθηκες απ’ τον κόπο. (ρο΄)
36… Αδελφέ, ρωτάς πως πρέπει να διάγεις την ημέρα σου; Ψάλλε λίγο, αποστήθιζε λίγο, ερεύνα και πρόσεχε τους λογισμούς σου για λίγο. Αυτός που έχει πολλά φαγητά στο γεύμα, παρακινείται να φάει πολύ. Αυτός που τρώει καθημερινά απ’ το ίδιο φαγητό, όχι μόνο δεν το τρώει με ευχαρίστηση, αλλά με τον καιρό το αηδιάζει.
Στην ψαλμωδία, λοιπόν, και στην αποστήθιση μη βάλεις κανόνα στον εαυτό σου, αλλά αγωνίσου όσο σε ενδυναμώσει ο Κύριος. Την ανάγνωση και την προσευχή μην αμελήσεις. Με μέτρο κι εδώ. Έτσι με λίγο απ’ όλα θα περνάς την ημέρα σου, ευαρεστώντας τον Θεό. Οι τέλειοι Πατέρες μας δεν είχαν όριο κανόνος, όλη την ημέρα είχαν κανόνα. Έψαλλαν λίγο, αποστήθιζαν λίγο, ερευνούσαν λίγο τους λογισμούς, ασχολούνταν λίγο για την τροφή, και όλα αυτά με φόβο Θεού. Έχει λεχθεί ότι «πάντα ὅσα ἄν ποιῆτε, εἰς δόξαν Θεοῦ ποιεῖτε».
37… Η τάξη του αρχαρίου μοναχού είναι αυτή: να ζει με πολλή ταπείνωση. Να μην είναι προσκολλημένος σέ κανένα πράγμα. Να μη λέει, «τί είναι αυτό;» ή «γιατί να γίνει εκείνο;» αλλά να τηρεί υπακοή και υποταγή πολλή. Να μη θεωρεί τον εαυτό του ίσο με τους άλλους, ούτε να λέει, «ο τάδε τιμάται, εγώ γιατί δεν τιμώμαι;» ή «ο τάδε κάνει ό,τι θέλει, γιατί κι εγώ να μη κάνω ό,τι θέλω;» Όταν καταφρονείται να μην αγανακτεί. Αυτά είναι τα έργα του αρχαρίου που θέλει πραγματικά να σωθεί. (ρπζ΄)
38… Κάθε νουθεσία που αφήνει να εισέλθει ταραχή στην καρδιά του νουθετούντος, αυτή δεν είναι νουθεσία κατά Θεόν, αλλά από ενέργεια του διαβόλου ανακατεμένη με δικαίωμα. Εάν νουθέτησες κατά Θεόν τον πλησίον, τότε γιατί ταράχθηκες; (ρϟ΄)
39… Αδελφέ, να μη σε στενοχωρεί το δικαίωμα λέγοντας σου, «εάν ήμουν μόνος μου, δεν θα είχα θλίψεις, αλλά θα σωζόμουν σίγουρα», διότι έτσι καταργείς την Αγία Γραφή, που λέει «πολλαί αἱ θλίψεις τῶν δικαίων». Πρόσεξε αδελφέ μου ότι, Αυτός που επιθυμεί την σωτηρία σου, Αυτός που είπε «περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου», σε άφησε να θλιβείς λίγο, για να βρεις έλεος απ’ Αυτόν για την υπομονή σου στην φοβερή εκείνη ώρα της κρίσεως. Εάν επιθυμούμε να έχουμε σ’ όλα ανάπαυση, έχουμε να ακούσουμε «ἀπελάβετε τά ἀγαθά ὑμῶν ἐν τῇ ζωῇ ὑμῶν». (ρϟα΄)
40… Αυτός που θέλει να αρέσει στον Θεό, βιάζει τον εαυτό του και κόβει το θέλημα του για χάρη του πλησίον. Μάθε λοιπόν, πως αναπαύεται ο αδελφός, και έτσι κάνε. Τότε θα βρεις κι εσύ ανάπαυση από τον Θεό. (σις΄)
5η ΔΕΚΑΔΑ
41…Το να εισέλθεις στο κελλίο της ψυχής, σημαίνει να την ερευνήσεις και να συμμαζέψεις τον λογισμό σου από κάθε άνθρωπο. Τότε πονάμε και κατανυσσόμαστε. Αυτό που εμποδίζει την κατάνυξη να έλθει, είναι το θέλημα σου. Εάν δεν κόψει ο άνθρωπος το θέλημα του, δεν πονάει η καρδιά. Η απιστία δεν αφήνει να κοπεί το θέλημα. Η δε απιστία γεννιέται από την επιθυμία της δόξας των ανθρώπων. (σλε΄)
42… Εάν θέλεις αληθινά να κλάψεις για τις αμαρτίες σου, πρόσεχε τον εαυτό σου και νεκρώσου για κάθε άνθρωπο. Είναι κόπος, αδελφέ, το να σωθεί ο άνθρωπος. Κόψε αυτά τα τρία: το θέλημα, το δικαίωμα και την ανθρωπαρέσκεια, και θα έλθει σε σένα η πραγματική κατάνυξη, και θα σε σκεπάζει ο Θεός από κάθε κακό.
Να ποια είναι η οδός της σωτηρίας. Εάν σ’ αρέσει, βάδιζε την, και ο Θεός θα σου δώσει χείρα βοηθείας. Εάν δεν θέλεις, «σύ ὄψει». (ρλζ΄)
43…Το αισχρό και μισητό πάθος της πορνείας απαιτεί κόπο καρδίας και σώματος για να ξεριζωθεί. Η καρδιά να δέεται συνεχώς στον Θεό, το σώμα να ταλαιπωρείται και να χειραγωγείται ανάλογα με την δύναμη του ανθρώπου. Το σημείο της συγκαταθέσεως είναι το να αρέσει ο αισχρός λογισμός στον άνθρωπο, να προκαλεί ευχαρίστηση στην καρδιά του, και να τον μελετάει με ηδονή. Αν κανείς αντιστέκεται στον λογισμό και αγωνίζεται να μη τον δεχθεί, αυτό δεν είναι συγκατάθεση, αλλά πόλεμος. Μ΄ αυτό δοκιμάζεται και προκόπτει ο άνθρωπος. (σμη΄)
44… Αν κάποιος ζητήσει την ευχή σου, πες με την καρδιά σου «ο Θεός να μας ελεήσει», κι αυτό αρκεί. Το να τον μνημονεύεις συνεχώς δεν είναι για σένα, αλλά για τους τέλειους, αυτούς που έχουν την δύναμη να εύχονται «ὑπέρ ἀλλήλων». (σμθ΄)
45…Το να περιφρονήσεις το θέλημα σου είναι πραγματική αιματοχυσία. Η άρνηση του θελήματος μας σημαίνει κόπο μέχρι θανάτου. Ο λόγος, όμως, «ἰδού ἀφήκαμεν τά πάντα καί ἠκολουθήσαμέν σοι» είναι για τους τέλειους. (σνδ΄)
46… Αδελφέ, χωρίς τον κόπο και την συντριβή της καρδιάς, κανείς δεν μπορεί να ελευθερωθεί από τα πάθη και να ευαρεστήσει τον Θεό. (σνς΄)
47… Όταν πειράζεται κανείς από τις επιθυμίες του, συμβαίνει το εξής αμελεί τον εαυτό του και αφήνει την καρδιά του να μελετά όσα έχει διαπράξει εξ αρχής. Τότε ο ίδιος προκαλεί όλη την δύναμη της επιθυμίας να ξεχυθεί εναντίον του. Έτσι λίγο-λίγο ο νους τυφλώνεται, και καθώς είναι σκοτισμένος, αρχίζει να προσέχει και να συζητά με το αντικείμενο της επιθυμίας. Και επιστρατεύει πολλές δικαιολογίες για το πως να συνομιλήσει μ’ αυτό ή να συγκατατεθεί, και με κάθε τρόπο να εκπληρώσει την επιθυμία του. Το να αφήσει κανείς τον λογισμό του ελεύθερο σ’ όλ’ αυτά, δυναμώνει τον πόλεμο, που θα φέρει την πτώση. (σνς΄)
48… Δεν είναι όλοι όσοι εγκαταβιώνουν στα μοναστήρια μοναχοί, αλλά αυτός που κάνει το έργο του μοναχού. (σξ΄)
49… Δεν καταλαβαίνεις, αδελφέ, ότι η ζωή μας αυτή είναι για να εξετάζουμε τα πάθη μας, και για να κλάψουμε και να πενθήσουμε; Όταν κάθεσαι στο κελλί σου και ο νους σου περιφέρεται εδώ και κει, κατηγόρησε για όλα τον εαυτό σου, ρίξε την αδυναμία σου ενώπιον του Θεού, και Αυτός θα σε βοηθεί και θα σε δυναμώνει για να προκόπτεις στο θέλημα Του. (σξ΄)
50…Αν θέλεις να λυτρωθείς από τα άτιμα πάθη, ξερίζωσε από μέσα σου την παρρησία προς κάθε άνθρωπο, Ιδιαίτερα προς όσους βλέπεις να κλίνει η καρδιά σου με πάθος επιθυμίας. Η κενοδοξία είναι συμμέτοχος της ανθρωπαρέσκειας και η ανθρωπαρέσκεια συμμέτοχος της παρρησίας. Η δε παρρησία είναι μητέρα όλων των παθών. (σξα΄)
6η ΔΕΚΑΔΑ
51… Όταν αναπάντεχα ρωτηθείς και πρέπει να αποκριθείς, γνώριζε ότι τίποτε δεν είναι πιο οξύτερο από τον νου. Στείλε τον προς τον Θεό, και θα σου δοθεί η απόκριση, δίχως να ταραχθείς. (σξδ΄)
52… Χωρίς κόπο καρδιάς, σε κανένα δεν έρχεται η διάκριση των λογισμών. Κόπος της καρδιάς είναι το να δέεσαι συνεχώς προς τον Θεό να μη σε αφήσει να πλανηθείς ή να κάνεις το θέλημα σου. Απ’ αυτό έρχεται κανείς σε διάκριση. Σε κάθε χάρισμα του Θεού προηγείται ο πόνος της καρδιάς. (σξε΄)
53… Εσύ αδελφέ, φύλαγε την γλώσσα από αργολογία, από ηδονή την κοιλία, και προστάτευσε από παροξυσμούς τον πλησίον. Φύλαξε το απαρρησίαστο, το αψήφιστο*, την προς όλους αγάπη και την μνήμη Θεού, ενθυμούμενος το «πότε ὀφθήσομαι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ». Αυτά έχε στην καρδιά σου, και θα αποδώσει το χωράφι της ψυχής σου καρπό εκατονταπλάσιο κατά Θεόν. (σοα΄)
- Είναι η αυτοπεριφρόνηση, «τό μή μετρεῖν ἑαυτόν, τό ἔχειν ἑαυτόν γῆν καί σποδόν».
54… «Αψήφιστο» σημαίνει το να θεωρείς τους άλλους καλύτερους από σένα, και, αν κάνεις κάτι καλό, να μη πεις «εγώ το έκανα αυτό». (σοβ΄)
55…(Απάντηση στο αν πρέπει να αποκρινόμαστε με μετριοφροσύνη σ’ αυτόν που μας επαινεί). Η σιωπή ωφελεί περισσότερο. Εάν απαντήσεις, θα θεωρηθεί ότι αποδέχθηκες τον έπαινο, κι αυτό είναι κενοδοξία. Παρομοίως είναι κενοδοξία, όταν με την απάντηση προσπαθήσουμε να μετριάσουμε τον έπαινο. (σοθ΄)
56… Όχι το πένθος από τα δάκρυα, αλλά τα δάκρυα από το πένθος γεννιώνται. Αυτός που ζει μεταξύ των ανθρώπων, εάν απαρνείται το θέλημα του και δεν παρατηρεί ξένα σφάλματα, αυτός αποκτά το πένθος. Απ’ αυτό συμμαζεύονται οι λογισμοί του, κι όταν αυτοί συγκεντρωθούν, γεννούν την κατά Θεόν λύπη, και η λύπη τα δάκρυα. (σπε΄)
57… Σε περίπτωση που κάνουν ένα σφάλμα οι αδελφοί μου, πως θα τους διορθώσω χωρίς να ταραχθώ;
Εάν προτυπώσεις το θέλημα του Θεού στην καρδιά σου, δεν ταράζεσαι. Αν δεν προσέξεις και συναρπαγείς ως άνθρωπος, πες στον Θεό με μετάνοια «συγχώρα με, Κύριε, και ελέησον με». Όταν είσαι ταραγμένος, καθόλου να μη μιλήσεις. Το κακό ποτέ δεν γεννά καλό. Μακροθύμησε μέχρις ότου ειρηνεύσει ο λογισμός σου, και τότε μίλησε με ηρεμία. (τλα΄, τλγ΄)
58… Οι Πατέρες δήλωσαν για τους νεώτερους, ότι κανείς δεν υποχρεούται να αφήσει τον νεκρό του και να πηγαίνει να κλαίει άλλον νεκρό. Η συμπάθεια προς τον πλησίον είναι των τελείων. Ο νεώτερος όταν συμπαθήσει άλλον, χλευάζεται από τους δαίμονες. (τμα΄)
59… Εάν δεν αγωνισθείς, όσο ζεις ανάμεσα στους ανθρώπους, να μην αποκτήσεις παρρησία προς κάποιον, δάκρυα ή κατάνυξη δεν έρχονται. Αγωνίσου να νικήσεις την προς τους ανθρώπους παρρησία. Πάλεψε όσο μπορείς, κι ο Θεός θα σε βοηθήσει σε όλα. (τμγ΄)
60… Εννόησε πόσες ύβρεις και ονειδισμούς υπέμεινε ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός προ του σταυρού, και ότι μετά απ’ όλ’ αυτά ανέβηκε στον σταυρό. Παρομοίως δεν μπορεί κανείς να έλθει σε απόλυτη και καρποφόρο ησυχία και στην αγία κατάπαυση της τελειότητας, αν προηγουμένως δεν συμπάσχει με τον Χριστό, και υποφέρει ό,τι υπέφερε Αυτός. Ενθυμήσου τον λόγο του Αποστόλου «Ἐάν συμπάσχωμεν αὐτῷ καί συνδοξασθῶμεν». Μη πλανηθείς. Δεν υπάρχει άλλη οδός σωτηρίας εκτός απ’ αυτήν. (τμε΄)
7η ΔΕΚΑΔΑ
61… Όταν δεν υπάρχει δυνατότητα να ρωτήσεις τον Γέροντα, προσευχήσου τρεις φορές για οτιδήποτε σε απασχολεί. Κατόπιν παρατήρησε με προσοχή που κλίνει η καρδιά σου «κἂν ἕως τριχός», και αυτό κάνε. (τξε΄)
62… Ψευδώνυμος γνώση είναι το να πιστεύεις ότι αυτό που σου λέει ο λογισμός είναι η αλήθεια. Αν κανείς θέλει να απαλλαγεί απ’ αυτό, ας μη πιστεύει στον λογισμό του, αλλά ας ρωτά τον διακριτικό γέροντα. Σέ περίπτωση που αποκριθεί ο Γέρων, και η απάντησή του βρεθεί να είναι ίδια με αυτό που σκεπτόταν ο αδελφός, ούτε τότε οφείλει να πιστέψει στον λογισμό του. Αλλά να πει· «εγώ χλευάσθηκα από τους δαίμονες, για να πιστέψω στον λογισμό μου, ότι έχω την αληθινή γνώση. Ο Γέροντας, όμως, από Θεού λαλεί, και δεν χλευάζεται από τους δαίμονες». (τογ΄)
63… Αν για αισθητά και φθαρτά πράγματα οι άνθρωποι δίνουν αμοιβές και χάριτες, τι έχουμε χρέος να ανταποδώσουμε σ’ Αυτόν που σταυρώθηκε για χάρη μας, εάν θελήσουμε να ανταποδώσουμε κι εμείς; Οφείλουμε να υποφέρουμε γι’ αυτόν μέχρι θανάτου. Μη κοπιάζεις, λοιπόν, προσπαθώντας να καταλάβεις ποια πρέπει να είναι η ευχαριστία των ανθρώπων προς τον Θεό, και μάλιστα αμαρτωλών, υπέρ των οποίων πέθανε. Εάν φυλακισθεί άνθρωπος αντί για σένα, θέλεις να τον ευχαριστήσεις πάνω από την δύναμη σου. Πόσο μάλλον εάν πεθάνει; Γνώριζε τούτο, ότι ουδέποτε θα φθάσουμε στην αντάξια ευχαριστία. Ωστόσο, ας τον ευχαριστήσουμε με την λιγοστή δύναμη μας, με το στόμα και την καρδιά, και ως φιλάνθρωπος που είναι, θα μας συγκαταλέξει και συναριθμήσει μαζί μ’ εκείνη την χήρα «τών δύο λεπτών». (υδ΄)
64… Λέγε στον λογισμό σου, που σε επαινεί για οτιδήποτε, ότι αυτοί που ταξιδεύουν στην θάλασσα, αν τυχόν τους συμβεί γαλήνη, ενώ βρίσκονται ακόμη στο πέλαγος, αναμένουν την ταραχή, τον κίνδυνο και το ναυάγιο, γνωρίζοντας ότι σε τίποτα δεν τους ωφέλησε η ολιγόχρονη γαλήνη. Τότε μόνο αισθάνονται ασφαλείς, όταν έλθουν στο λιμάνι. Πολλοί, όμως, ναυάγησαν και μέσα σ’ αυτό το λιμάνι. Έτσι, λοιπόν, κι εγώ ο αμαρτωλός, εφ’ όσον ζω ακόμη στον κόσμο, οφείλω πάντοτε να τρέμω τον κίνδυνο του ναυαγίου. Ποτέ σου μη πλανηθείς, ώστε να πιστέψεις τον λογισμό που σε επαινεί για κάθε καλό πράγμα. Κάθε καλό είναι του Θεού, και δεν μπορούμε να ελπίσουμε ότι θα παραμείνει σε μάς, όσο είμαστε αμελείς. Πώς θα τολμήσω, λοιπόν, να υψηλοφρονήσω; (υιβ΄)
65… Ούτε την αγία Κοινωνία, ούτε τον Δεσπότη Χριστό, έχει την δύναμη να δείξει είτε σε οπτασία είτε σε φαντασία ονείρων ο διάβολος. Εξαπατά λαμβάνοντας το σχήμα οποιουδήποτε ανθρώπου και κοινού άρτου. Όμως δεν μπορεί να παρουσιάσει το σχήμα του αγίου Σταυρού, διότι δεν βρίσκει να τον τυπώσει με άλλο σχήμα. Επειδή γνωρίζουμε το αληθινό σημείο και τύπο του Σταυρού, δεν τολμά να τον χρησιμοποιήσει, αφού με αυτόν καταργήθηκε η δύναμη του και δέχθηκε θανατηφόρο πληγή.
Τον Δεσπότη Χριστό κατά σάρκα δεν γνωρίζουμε, και προσπαθεί με απάτη να μας πείσει ότι αυτός είναι, για να πιστεύσουμε την πλάνη ως αλήθεια και να χαθούμε. Όταν, λοιπόν, δεις στον ύπνο σου τον τύπο του Σταυρού, γνώριζε ότι αληθινό και εκ Θεού είναι το όνειρο. Φρόντισε, όμως, να λάβεις την ερμηνεία του ονείρου από τους Αγίους πατέρες, και μη πιστεύεις στον λογισμό σου. «Πολλούς γάρ ἀπώλεσε τά ἐνύπνια», κατά τον Σειράχ* (υις΄)
- Η παραπομπή στον Σειράχ ανήκει στον σχολιαστή άγιο Νικόδημο, ο οποίος ερμηνεύοντας την απόκριση συμπεραίνει ότι το ασφαλέστερο είναι να μη πιστεύει κανείς σε κανένα όνειρο.
66… Όταν σε επαινεί ο λογισμός σου, και δεν μπορείς αβλαβώς να τον ξεπεράσεις, προσπάθησε να επικαλεσθείς το όνομα του Θεού, και πες στον λογισμό σου: έχει γραφεί, «λαός μου οἱ μακαρίζοντες ὑμᾶς πλανῶσιν ὑμᾶς καί τήν τρίβον τῶν ποδῶν ὑμῶν ταράσσουσιν». (υκς΄)
67… Περιφρόνησε τους πονηρούς λογισμούς, και πρόσεχε με ακρίβεια στην ψαλμωδία, στην προσευχή και στην ανάγνωση, για να μπορέσεις να λάβεις δύναμη από τα λεγόμενα. Εάν περνάμε τον καιρό μας ασχολούμενοι με τους λογισμούς του εχθρού, ουδέποτε θα έχουμε την ευκαιρία να κάνουμε κάτι καλό, πράγμα πού εκείνος επιδιώκει. Ασχολήσου με την επίκληση του ονόματος του Θεού, κι έρχεται βοηθός ο Κύριος και καταργεί τις πανουργίες των εχθρών. (υκζ΄)
68… Η κατάνυξη έρχεται στον άνθρωπο από την διαρκή υπόμνηση. Όταν, λοιπόν, προσεύχεται κανείς, οφείλει την ώρα εκείνη να επαναφέρει στην μνήμη τις πράξεις του. Να σκεφθεί πως κρίνονται όσοι έπραξαν παρόμοια, φέρνοντας στον νου του την φοβερή εκείνη φωνή «πορεύεσθε ἀπ ̓ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τό πῦρ τό αἰώνιον» κτλ. Όταν λέω ενθύμηση αμαρτιών, δεν εννοώ κάθε μιας ξεχωριστά, διότι υπάρχει κίνδυνος να εισχωρήσει ο εχθρός και να μας επιφέρει άλλην αιχμαλωσία. Εννοώ την ανάμνηση μόνο ότι είμαστε καταχρεωμένοι από τις αμαρτίες. Εάν μετά από αυτό παραμείνει σκληρότητα στην καρδιά, μην υποχωρήσουμε. Συμβαίνει πολλές φορές να την ανέχεται ο Θεός, για να δοκιμασθεί η υπομονή του ανθρώπου. Καλό είναι να επιμένουμε στην συνεχή ανάμνηση της αμαρτωλότητας μας, και να μη παραδοθούμε, εάν επιμένει η σκληρότητα. Ο Θεός είναι ελεήμων και οικτίρμων και μακρόθυμος, και δέχεται τον αγώνα μας. (υκη΄)
69… Αν θέλεις πραγματικά να σωθείς, αδελφέ, άκουσε την εργασία: Ύψωσε από την γη τα πόδια σου και κάνε ουράνιο τον νου σου. Από ’κει να τρέφεσαι νύχτα και ημέρα. Με όση δύναμη έχεις καταφρόνησε τον εαυτό σου, αγωνιζόμενος αδιάκοπα να τον δεις κατώτερο κάθε ανθρώπου. Αυτή είναι η οδός της αλήθειας. Δεν υπάρχει άλλη εκτός απ’ αυτήν, γι’ αυτόν που θέλει να σωθεί με την χάρη του Χριστού. «Τρεχέτω ὁ θέλων, τρεχέτω ὁ θέλων, τρεχέτω ὁ θέλων, τρεχέτω ἵνα καταλάβη». Επικαλούμαι ως μάρτυρα τον ζώντα Θεό. Τον Θεό, που θέλει να χαρίσει σ’ όποιον επιθυμεί ζωή αιώνια. Αν επιθυμείς, βέβαια, εργάσου αδελφέ. (υν΄)
70… Αν σκέπτεσαι να κάνεις κάτι και βλέπεις ταραχή στον λογισμό σου, κι ενώ επικαλείσαι το όνομα του Θεού, παραμένει έστω και ίχνος ταραχής, τότε πρέπει να καταλάβεις, ότι αυτό που θέλεις να κάνεις είναι εκ του πονηρού, και μη το κάνεις. Εάν πάλι αφού το σκεφθείς, υποβληθείς σε ταραχή και κατακυριευθεί απ’ αυτήν ο λογισμός, και τότε δεν πρέπει να επιχειρήσεις αυτό που σκέφθηκες. Τίποτε απ’ όσα γίνονται με ταραχή δεν αρέσει στον Θεό. (υοδ΄)
8η ΔΕΚΑΔΑ
71… Όσο καιρό σε πολεμεί το πάθος της γαστριμαργίας, αγωνίσου με όλη σου την δύναμη, να μη δώσεις στο σώμα σου ακριβώς όση τροφή χρειάζεται. Το ίδιο και με το πάθος της φιλαργυρίας. Όσο σε ενοχλεί ο πόλεμος, μην αποκτήσεις τίποτα παραπάνω από τα απολύτως αναγκαία. Αγωνίσου ώστε να μην αποκτήσεις ούτε ένα όστρακο, ούτε το πιο μηδαμινό πράγμα. Όταν με την χάρη του Θεού νικήσεις στον πόλεμο, απόκτησε τα χρειώδη με φόβο Θεού. Παρομοίως κάνε και στα άλλα πάθη. (φβ΄)
72… Αδελφέ, και όσοι χρησιμοποιούν γιατρούς και όσοι δεν χρησιμοποιούν, το κάνουν έχοντας την ελπίδα τους στον Θεό. Λένε, λοιπόν «εις το όνομα του Κυρίου, αναθέτουμε στους γιατρούς τους εαυτούς μας, διότι δι’ αυτών παρέχει την ίαση». Όσοι πάλι δεν χρησιμοποιούν, έχοντας την ελπίδα στον Θεό το κάνουν, και Αυτός τους θεραπεύει. Εάν, λοιπόν, κάνεις χρήση ιατρού δεν αμαρτάνεις. Εάν δεν κάνεις, μην υψηλοφρονήσεις. (φη΄)
73…(Απάντηση σε δέηση θλιβομένου και οδυνομένου αδελφού για ευχή και βοήθεια).
Αδελφέ, ακηδιαστή και γογγυστή, τι θλίβεσαι; τι κράζεις; Γιατί ζητάς βοήθεια από μακριά, ενώ έχεις τον Ιησού, που σου παραστέκεται και επιποθεί να τον καλέσεις σε βοήθεια; Κράξε προς Αυτόν «επιστάτη!», και θα σου αποκριθεί. Άγγιξε το κράσπεδο του, και θα σου θεραπεύσει όχι μόνο αυτό το πάθος, αλλά όλα σου τα πάθη. (φιδ΄)
74… Σε περίπτωση που αισθάνεται κανείς αρρώστια, και δεν υπάρχει σ’ αυτήν ενόχληση πάθους, αυτή η ασθένεια από Θεού είναι, και βοηθάει στον αγώνα. Είναι ανάγκη τότε να γίνει μια μικρή συγκατάβαση στο σώμα. Αν όμως με την ασθένεια υπάρχει και ενόχληση πάθους, τότε στο παραμικρό δεν πρέπει να γίνει συγκατάβαση. Ενέργεια δαιμόνων είναι, και η συγκατάβαση αυξάνει το πάθος. Συμφέρει, λοιπόν, εφ’ όσον υπάρχει πόλεμος, να ταλαιπωρηθεί το σώμα, κι ας ασθενήσει, παρά από λύπηση στο σώμα να πέσει σε ασθένεια η ψυχή. Αν πάλι είναι φανερή η αιτία της διαταραχής, και το σώμα ασθενεί, ή από τυχόν οδοιπορία, ή από τραύματα βαριά, οφείλεται να γίνει συγκατάβαση. Με σύνεση, όμως, κι όχι υπέρ το δέον, διότι οι δαίμονες ευκαιρία ζητούν. (φκ΄)
75… Αυτός που θέλει να νικήσει στον αγώνα, βιάζει λίγο τον εαυτό του, είτε σε νηστεία, είτε σε αγρυπνία, είτε σ’ οποιοδήποτε πράγμα. Για παράδειγμα, εάν κανείς έχει συνήθεια να μη τρώει πριν την ενάτη ώρα, η ασθένεια, όμως, απαιτεί την τρίτη ώρα να φάει, αγωνίζεται να εγκρατευθεί μέχρι την έκτη ώρα. Παρόμοια και στην αγρυπνία. Αυτή η βία αντικρούει την ενέργεια των δαιμόνων. (φκβ΄)
76… Αδελφέ, εμείς οι ίδιοι δεν θέλουμε να ελευθερωθούμε από τις αμαρτίες μας και τις δυσάρεστες επιπτώσεις τους. Δύο χαρίσματα έχει δώσει ο Θεός στους ανθρώπους, με τα οποία μπορούν να σωθούν και να λυτρωθούν απ’ όλα τα πάθη του παλαιού ανθρώπου: την ταπείνωση και την υπακοή. Και δεν τις αρπάζουμε, ούτε θέλουμε να ζήσουμε σύμφωνα μ’ αυτές. Αλλά ούτε και να τις αγγίξουμε θέλουμε προκειμένου να βρούμε βοήθεια από τον Θεό, να ελευθερωθούμε από κάθε κακό, και να προσκολληθούμε μ’ αυτές στον μεγάλο Ιατρό, τον Ιησού, Αυτόν που έχει την δύναμη να μας θεραπεύσει την φλεγμονή. (φνγ΄)
77… (Απάντηση σε ερώτηση αδελφού περί του πως να αντιδράσει όταν ακούσει ότι κάποιος τον κακολογεί). Σήκω αμέσως και προσευχήσου πρώτα γι’ αυτόν κι έπειτα για σένα, λέγοντας «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον τον δείνα αδελφό κι εμένα τον άχρηστο δούλο σου. Σκέπασε μας από τον πονηρό, δι’ ευχών πάντων των Αγίων σου. Αμήν». (φνθ΄)
78…Και μόνο το ευχάριστο άκουσμα μιας καταλαλιάς, είναι κι αυτό καταλαλιά, κι έχει την ίδια καταδίκη. (φξα΄)
79… Οτιδήποτε υπάρχει στο Κοινόβιο, μέχρι κι αυτό το χώμα, του Θεού είναι. (φε΄)
80… Αδελφέ, οι εργάτες που ζητούσαν από τον οικοδεσπότη μισθό, σε τίποτ’ άλλο δεν καυχιόντουσαν παρά μόνο σ’ αυτό ότι «ἐμεῖς ἐβαστάξαμε το βάρος καί τόν καύσωνα τῆς ἡμέρας». Ας υπομείνουμε, λοιπόν, την θλίψη, για να έλθει σ’ εμάς πλούσιο το έλεος του Θεού, και να μη κακίσουμε και πέσουμε στην αιχμαλωσία της ακηδίας. Από αυτήν αρχίζει η απώλεια. Ενθυμήσου, τέκνο, ότι «ὁ ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος σωθήσεται». Υπάρχει ασθένεια πειρασμική και πειρασμός για δοκιμή. Άνθρωπος απείραστος, αδόκιμος.
Για πες μου, τι έπαθες και χαλάρωσες πνευματικά; Έχε κατά νου τον λόγο του Αποστόλου· «οὔπω μέχρις αἵματος ἀντικατέστητε πρός τήν ἁμαρτίαν ἀνταγωνιζόμενοι καί ἐκλέλυσθε τῆς παρακλήσεως, ἥτις ὑμῖν ὡς υἱοῖς διαλέγεται». (χιγ΄)
9η ΔΕΚΑΔΑ
81… Εάν δεν αγωνίζεται και ο άνθρωπος, ανάλογα με την δύναμη του, ώστε αυτό που κάνει να το ενώσει με τις ευχές των αγίων, σε τίποτα δεν ωφελείται όταν εύχονται οι άγιοι γι’ αυτόν. (χις’)
82… Για κανένα πράγμα του κόσμου τούτου δεν πρέπει καθόλου να λυπηθούμε, παρά μόνο για την αμαρτία. (χοε΄)
83… Σημάδι ταπεινώσεως είναι το να ρωτάμε. «Ανήρ γάρ ἀσύμβουλος ἑαυτοῦ πολέμιος». (χϟδ΄)
84… Αδελφέ, δεν ωφελεί να μιλάς συνεχώς για τα δόγματα. Αυτά είναι πάνω από τα μέτρα σου. Καλύτερα προσευχήσου στον Θεό για τις αμαρτίες σου. Με αυτές να απασχολείται ο νους σου. Πρόσεχε να μη κατακρίνεις στην καρδιά σου όσους ασχολούνται μ’ αυτά. Δεν γνωρίζεις αν ενεργούν σωστά ή όχι, και πως ο Θεός θα κρίνει την υπόθεση. Αν όμως σε ρωτήσουν, αποκρίσου ότι «αυτά υπερβαίνουν τις δυνάμεις μου, συγχωρέστε με, Πατέρες άγιοι». (χϟε΄)
85… Είναι δεδομένο ότι ο Νεστόριος και όλοι οι υπόλοιποι αιρετικοί είναι υπό το ανάθεμα. Εσύ, όμως, μη τρέχεις καθόλου στο να αναθεματίζεις. Αυτός που θεωρεί τον εαυτό του αμαρτωλό έχει χρέος να πενθεί για τις αμαρτίες του και τίποτε άλλο. Ούτε πάλι να κρίνεις τους ήδη αναθεματισμένους. Ο καθένας τον εαυτό του ας δοκιμάζει.
Ακόμα και αυτόν τον Σατανά εάν αναθεματίζω, εφ’ όσον κάνω τα δικά του έργα, τον εαυτό μου αναθεματίζω. Ο Κύριος είπε· «ἐάν ἀγαπᾶτε με, τάς εντολάς τάς εμάς τηρήσατε». Ο Απόστολος πάλι λέει· «εἴ τις οὐ φιλεῖ τόν Κύριον, ἀνάθεμα ἔστω». Αυτός, λοιπόν, που δεν εργάζεται τις εντολές Του, δεν τον αγαπά. Αυτός που δεν τον αγαπά είναι υπό το ανάθεμα. Και πως τότε αυτός μπορεί να αναθεματίζει άλλους; (ψ, ψα΄)
86… (Σέ αδελφό που ρώτησε τι πρέπει να κάνει σέ περίπτωση που βρίσκεται με κοσμικούς και έλθει αργολογία). Εάν δεν υπάρχει ανάγκη, φύγε. Αν, όμως, υπάρχει ανάγκη, συμμάζεψε τον νου σου στην προσευχή, χωρίς να τους κατακρίνεις, αλλά να προσέχεις στην δική σου ασθένεια. (ψζ΄)
87… Όταν κανείς είναι μόνος του, οφείλει να ψάλλει και να προσεύχεται με το στόμα και την καρδιά του. Αν βρίσκεται με πλήθος ανθρώπων, δεν είναι ανάγκη να ψάλλει με το στόμα, αλλά μόνο στην διάνοια του. Πρέπει τότε να ’ναι προσεκτικοί οι οφθαλμοί για τον κίνδυνο του ρεμβασμού και τις παγίδες του εχθρού. (ψι΄)
88…(Σέ αδελφό που ρώτησε «όταν προσεύχομαι ή ψάλλω και δεν αισθάνομαι την δύναμη των όσων λέω, λόγω της σκληρότητας της καρδιάς μου, τότε τι ωφελούμαι;»).
Εάν εσύ δεν αισθάνεσαι, οι δαίμονες, όμως, αισθάνονται και ακούν και τρέμουν. Μη σταματάς να ψάλλεις και να προσεύχεσαι. Σιγά-σιγά με την χάρη του Θεού απαλύνεται η σκληρότητα. (ψια΄)
- Πένθος είναι η κατά Θεόν λύπη, που γεννά η μετάνοια. Τα γνωρίσματα της μετανοίας είναι η νηστεία, η ψαλμωδία, η προσευχή, η μελέτη των λόγων του Θεού. Φαιδρότητα είναι η κατά Θεόν ιλαρότητα, η οποία και στον λόγο και στο πρόσωπο φανερώνεται με σεμνότητα προς τους γύρω. Ας έχει, λοιπόν, η καρδία το πένθος, το δε πρόσωπο και ο λόγος την σεμνή ιλαρότητα. Έτσι μπορούν να συνυπάρχουν και τα δύο. (ψλ΄)
90… Το τέλειο και ευάρεστο στον Θεό είναι, αυτός που εισέρχεται στην Εκκλησία για να ακούσει τις Γραφές, να μένει στην σύναξη έως και την τελική απόλυση. Χωρίς εύλογη αιτία δεν είναι πρέπον να φεύγει πριν την απόλυση, διότι θεωρείται καταφρόνηση. Σέ περίπτωση ανάγκης έχει συγχώρηση, πλην όμως, δεν πρέπει να δικαιώνει τον εαυτό του. Αντίθετα, να ζητάει συγχώρηση από τον Θεό και να λέει «Συγχώρα με, Κύριε, που δεν μπόρεσα να φυλάξω την εντολή». (ψλς΄)
10η ΔΕΚΑΔΑ
91… Σε καμμιά περίπτωση δεν πρέπει να μιλήσει κανείς μέσα στον Ναό του Θεού, ενώ τελείται η θεία Λειτουργία. Αντίθετα να έχει απόλυτα συγκεντρωμένο τον νου του στην προσευχή και στην ακρόαση των θείων Γραφών, διότι μιλούν για την σωτηρία των ψυχών μας. Αν υπάρξει ανάγκη να μιλήσει, πρέπει να συντομεύσει τον λόγο από σεβασμό και τιμή προς την στιγμή εκείνη, και να κατακρίνει τον εαυτό του γι’ αυτό που έκανε. (ψλζ΄)
92… Αν σου συμβεί κάτι, προσευχήσου τρεις φορές στον Θεό γι’ αυτό, παρακαλώντας να μη πλανηθείς. Εάν ο ίδιος λογισμός παραμένει, τότε κάνε αυτό που σου λέει. Είναι από τον Θεό κι όχι από σένα. Αυτό να γίνεται όταν δεν έχεις την δυνατότητα να ρωτήσεις τον Πνευματικό. (ωλγ΄)
93… Εμμανουήλ ερμηνεύεται «μεθ’ ημών ο Θεός». Ας ψηλαφίσουμε τους εαυτούς μας, να δούμε αν πράγματι είναι μαζί μας ο Θεός. Αν απομακρυνθήκαμε από το κακό και γίναμε ξένοι του εργάτη του διαβόλου, τότε είναι μαζί μας ο Θεός. Αν πικράνθηκε η ηδονή των κακών, και γλυκάθηκε η επιθυμία για αγαθές πράξεις, αν έχουμε πάντοτε το πολίτευμα στους ουρανούς, αληθινά τότε είναι μαζί μας ο Θεός. Αν όλους τους ανθρώπους τους βλέπουμε ως ένα, κι όλες τις ημέρες ίδιες, τότε αληθινά είναι μαζί μας ο Θεός. Αν αγαπάμε όσους μας μισούν, μας ονειδίζουν, μας υβρίζουν, μας καταφρονούν, μας ζημιώνουν, μας θλίβουν, όπως αγαπάμε αυτούς που μας επαινούν και μας αναπαύουν, αληθινά τότε είναι μαζί μας ο Θεός. (ωλζ΄)
94… Ω, η δειλία, η θυγατέρα της απιστίας, πως μας κατάντησε! Είναι πολύ επικίνδυνη. Τυφλώνει τον νου. Αποχαυνώνει την καρδιά. Χωρίζει τους ανθρώπους απ’ τον Θεό. Είναι αδελφή της ανελπιστίας. Εξορίζει τον φόβο του Θεού απ’ τον άνθρωπο. Αδελφέ, ας απομακρυνθούμε απ’ αυτήν, κι ας ξυπνήσουμε τον κοιμώμενο μέσα μας Ιησού, κραυγάζοντας «ἐπιστάτα, σῶσον ἡμᾶς ἀπολλύμεθα». Κι Αυτός θα εγερθεί, θα επιτιμήσει τον άνεμο αυτής, και θα ησυχάσει. Κι αφού στραφεί προς εμάς θα πει, «ἐγώ εἰμί μή φοβεῖσθε». (ρε΄)
95… Αδελφέ, η δεξιά του Κυρίου είναι που μας δυναμώνει και μας αξιώνει να ακολουθήσουμε τα ίχνη των αγίων Πατέρων μας, στην διδασκαλία, την διαγωγή, την μακροθυμία, την αγάπη, την υπομονή, τους διωγμούς, τα παθήματα που υπέφεραν από τον εχθρό, αισθητά και νοητά. Αν δεν αποκτήσουμε κάτι απ’ την ζωή τους, πως θα θεωρούμαστε παιδιά τους; Ο Κύριος λέει· «εἰ τέκνα Αβραάμ ήτε, τά ἔργα Αβραάμ ἐποιεῖτε ἄν». Αν δεν υποφέρουμε μαζί τους, όσο επιτρέπει η ασθένεια μας, πως θα συνδοξασθούμε μ’ αυτούς την ώρα εκείνη; Εάν δεν συναποθάνουμε μ’ αυτούς κόβοντας το θέλημα, πως θα εγερθούμε μαζί τους, περιμένοντας ν’ ακούσουμε το «δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, κληρονομήσατε τήν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν»;
Αδελφέ, αν για τα προβλήματά μας, μάς έδωσε ο Θεός οδηγούς τους Πατέρες, ας προσέξουμε μήπως η οκνηρία μας, η χαυνότητα, η ραθυμία και η απιστία μας, μάς αποξενώσει απ’ αυτούς. Ας ευχόμαστε συνεχώς στον Θεό να μη χωρισθούμε με κανέναν από τους Πατέρες, ούτε τώρα, ούτε στην μέλλουσα ζωή. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τι μας χάρισε ο Θεός: όχι μόνο το να έχουμε οδηγούς τούς Αγίους, αλλά και παιδιά τους να είμαστε και συγκληρονόμοι τους. Μακάρια η ψυχή που προσκολλήθηκε σ’ αυτούς. (ρι΄)
96… Αδελφέ, μην εμπαιχθείς από τους δαίμονες και πεις ότι η μελέτη γεννά καθαρή προσευχή. Τότε πως παραμένουν τα πάθη σ’ αυτόν που έχει καθαρή προσευχή; (ρα΄)
97… Αδελφέ, εσύ είπες «ἀσθενῶ στήν ψυχή καί στό σῶμα». Αλλά γιατί δεν ομολογείς ότι υγιαίνεις στο θέλημα σου; (ρλα΄)
98… Αδελφέ, επειδή σε βλέπω να φροντίζεις πολύ για την θεραπεία των παθών του σώματος, νομίζω ότι οι Πατέρες δεν ασχολούνταν με τέτοιες φροντίδες. Εγώ μέχρι τώρα, επειδή είμαι οκνηρός, δεν έδειξα τον εαυτό μου σε γιατρό, ούτε φάρμακο πήρα για τραύμα. Όχι από αρετή, αλλά από οκνηρία. Δεν έχω διάθεση να περιπλανιέμαι σε χωριά και πόλεις, να γίνομαι βάρος στους άλλους. Κι’ αυτά από φόβο για την μέλλουσα απολογία που με περιμένει εκείνη την ώρα. (φλβ΄)
99… (Απάντηση σε ερώτηση εάν οφείλουμε να διαβάζουμε συνεχώς δογματικά βιβλία).
Δεν τα επιθυμώ, επειδή επαίρουν τον νου. Προτιμώ τους λόγους των γερόντων, που ταπεινώνουν τον νου. Δεν τα περιφρονώ λέγοντας αυτά, αλλά συμβουλεύω. Υπάρχει τροφή, υπάρχει και τρυφή. (φμζ΄)
100… Ο νους σου ας παραστέκεται ενώπιον του Θεού κι ας συνομιλεί μ’ Αυτόν. Σημάδι ότι πλησίασες τον Κύριο είναι όταν δεν ταράζεται ο νους, ακόμα κι αν τον πειράξει όλος ο κόσμος. Αυτός που προσεύχεται τέλεια, είναι αυτός που νεκρώθηκε για τον κόσμο και την ανάπαυση του. Σ’ αυτόν που εργάζεται με επιμέλεια το θέλημα του Θεού, δεν υπάρχει ρεμβασμός, αλλά κατά Θεόν σπουδή. Συμφέρει πολύ να μελετώνται οι βίοι των Πατέρων, διότι έτσι φωτίζεται ο νους εν Κυρίω. (οθ΄)
Αγίου Βαρσανουφίου: 100 μυρίπνοα άνθη, από τη βίβλο του.
εκδ. Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου, Άγιον Όρος 1990.