Θα σας μιλήσω απλά, αγαπητοί μου, και θα παρακαλέσω να δώσετε προσοχή. Ήθελα σήμερα, αν μπορούσα, να κάνω τα χέρια σας χρυσά, να τα κάνω χέρια αγίων και αγγέλων –τι χαρά θα ήταν αυτό και για μένα! Μα πως είναι δυνατόν να γίνη; Προσέξτε.
Από αύριο αρχίζει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, που χαρακτηρίζεται βέβαια από νηστεία. Αλλά η νηστεία πρέπει να συνοδεύεται κι από άλλες αρετές, και κυρίως από τη συγχώρησι και την ελεημοσύνη. Για την ελεημοσύνη μίλησε σήμερα ο Κύριος στο ευαγγέλιο. Από αρνητικής πλευράς είπε· «Μη θησαυρίζετε υμίν θησαυρούς επί της γης, όπου σης και βρώσις αφανίζει, και όπου κλέπται διορύσσουσι και κλέπτουσι»· και απόθετικής πλευράς είπε· «θησαυρίζετε δε υμίν θησαυρούς εν ουρανώ, όπου ούτε σης ούτε βρώσις αφανίζει, και όπου κλέπται ου διορύσσουσιν ουδέ κλέπτουσιν» (Ματθ. 6,19-20). Θα προσπαθήσω λοιπόννά ζωγραφίσω μπροστά σας την ελεημοσύνη όπως τη διδάσκει το ιερό και άγιο Ευαγγέλιο.
Κατ᾽ αρχήν, αγαπητοί μου, να ξεκαθαρίσω με το έδαφος. Διότι η ελεημοσύνη σήμερα έχει εχθρούς, φανατικούς θεωρητικούς εχθρούς. Είνε, λένε, μια ανάξια πράξι και πρέπει να σβηστή απ᾽ το λεξικό· είνε αρετή των αφεντάδων, απομεινάρι του φεουδαρχισμού· δεν έχει θέσι στο σύγχρονο κόσμο. Εμείς θέλουμε, λένε, να φτειάξουμε μια κοινωνία στην οποία δεν θα υπάρχη ανάγκη ελεημοσύνης, γιατί απλούστατα δεν θα υπάρχουν φτωχοί.
Σύνθημά τους είνε· «Για όλους ψωμί, ρούχο, φάρμακο, άνεσις». Αλλ᾽ εάν αυτό το λένε αυτοί μια φορά, εμείς το λέμε χίλιες. Πόθος κάθε Χριστιανού είνε να επικρατήση η βασιλεία της αγάπης, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας· γι᾽ αυτό λέμε στον ουράνιο Πατέρα «Ελθέτω η βασιλεία σου» (Ματθ. 6,10· και θ. Λειτ.) . Πρέπει όμως να ομολογήσουμε, ότι τα μεγαλεπήβολα προγράματα που υπόσχονται παγκόσμια ευτυχία ώστε η ελεημοσύνη να περιττεύη, προσκρούουν σε ένα θλιβερό παράγοντα που τα ματαιώνει· κι αυτός είνε η ανθρώπινη κακία. Όπου να πάμε, σε οποοδήποτε καθεστώς, θα συναντήσουμε το φτωχό, τον άνθρωπο που έχει ανάγκη. Έτσι αποδεικνύεται αληθινός ο λόγος του Κυρίου ότι «Ου μη εκλί πη ενδεής από της γης σου» (Δευτ. 15,11) ·μπορεί να ελαττωθή η δυστυχία, αλλά δεν θα λείψη τελείως ο φτωχός πάνω στη γη. Ο Χριστός είπε ότι «Τους πτω χούς πάντοτε έχετε μεθ᾽ εαυτών» , πάντα θα υπάρχουν φτωχοί δίπλα σας (Ματθ. 26,11) . Συνεπώς, όσο υπάρχουν φτωχοί, η ελεημοσύνη θα ᾽νε ο ήλιος που θερμαίνει τον κόσμο.
Αλλ᾽ όταν λέμε ελεημοσύνη δεν την εννοούμε όπως ο κόσμος· την εννοοούμε όπως την εννοεί το Ευαγγέλιο. «Ελεείτε» (Ιδ. 22)· ναί, αλλά η ελεημοσύνη πρέπει να είνε καθαρή . Όπως και μια σταγόνα δηλητήριο μέσα στο πιο εκλεκτό φαγητό το κάνει άχρηστο, κατά παρόμοιο τρόπο και σταγόνες κακίας, όταν πέσουν μέσα στην ελεημοσύνη, την αχρηστεύουν. Η ελεημοσύνη πρέπει να είνε καθαρή πρώτον από κλοπή, δεύτερον από ανηθικότητα, τρίτον από κενοδοξία, και τέταρτον από λύπη.
Πρώτον καθαρή από κλοπή . Υπάρχουν άνθρωποι με τεράστιες περιουσίες, που δεν τις απέκτησαν με τίμια μέσα. Με το Ευαγγέλιο κανείς δεν μπορεί να πλουτήση. Και τι κάνουν· από τα χίλια κλεμμένα, τα «νομίμως» κλεμμένα, δίνουν το ένα, και ρίχνουν «στάχτη στάμάτια» του λαού. Δεν είνε αυτό ελεημοσύνη,είνε υποκρισία. Δεν είπε ο Χριστός να γδύσης τόν ένα για να ντύσης τον άλλο. Όταν ήμουν ιεροκήρυκας στην Ακαρνανία, συνάντησα στην επαρχία του Βάλτου κάποιο ληστή, που λυμαινόταν την περιφέρεια (είχε κλέψει, είχε κάψει, είχε σκοτώσει), και μετά έκανε φιλανθρωπίες·έχτιζε καμπαναριά, αφιέρωνε εικόνες, προίκιζε κορίτσια…· απ᾽ τα κλεμμένα σκόρπιζε ένα μέρος για ελεημοσύνη. Αυτή η ελεημοσύνη είναι ληστρική, δεν είναι θεάρεστη. Δεν μπορείς να γδύνης το λαό, να παίρνης εκατομμύρια, μετά να ρίχνης στο δίσκο της εκκλησίας ένα χιλιάρικο, και να θέλης να σ᾽ έχουν για ευεργέτη.
Η ελεημοσύνη έπειτα πρέπει να ᾽νε καθαρή από ανηθικότητα. Κάποιοι όλο το χρόνο είνε σκληροί και απάνθρωποι, και τώρα τις απόκριες γίνονται φιλάνθρωποι! Τι κάνουν αυτοί· διοργανώνουν «φιλανθρωπικούς» χορούς· υπέρ των φυματικών, υπέρ των αναπήρων, υπέρ του άλφα ασύλου, υπέρ του βήτα ιδρύματος. Οι άσπλαχνοι, τώρα λες και απέκτησαν φτερά αγγέλων κ᾽ είνε έτοιμοι να κάνουν ελεημοσύνη… Λάθος! Δεν απατώμεθα.
Το Ευαγγέλιο δε σου λέει, να μαζέψης νέους και νέες και ν᾽ αρχίσετε εκεί χορούς πού ούτε οι άγριοι χορεύουν. Όχι, δεν είναι δεκτά τα χρήματα αυτά· είναι «τριάκοντααργύρια» ατιμίας και διαφθοράς. Εάν μία πόρνη αμετανόητη –όχι μετανοημένη–έρθηστήν εκκλησία και προσφέρη ένα καντήλι στην εικόνα του Χριστού, ο ιερεύς δεν τόδέχεται· ο νόμος του Θεού το χαρακτηρίζει «μίσθωμα πόρνης» (Δευτ. 23,19· πρβλ.Μιχ. 1,7. Παρ. 19,13)· μακριά τέτοιο χρήμα.
Η ελεημοσύνη ακόμα πρέπει να είνε καθαρή από κενοδοξία . Το είπε ο Κύριος· η ελεημοσύνη είνε πράξις μυστική, μία μυσταγωγία. Όχι λοιπόν όταν κάνης ελεημοσύνη να τρέχης αμέσως στην εφημερίδα να γραφή στη στήλη,όχι να γραφή το όνομά σου στην πλάκα έξω από την εκκλησία η το ορφανοτροφείο κ.λπ..
Το Ευαγγέλιο λέει «να μη ξέρη το αριστερό σου χέρι τι κάνει το δεξί σου» (Ματθ. 6,3) · ούτε η γυναί-κα σου να μη γνωρίζη την ελεημοσύνη σου.
Τέλος, η ελεημοσύνη να ᾽νε καθαρή από λύπη. Τι θα πη αυτό· όταν ελεής να μη λυπάσαι. «Ο Θεός αγαπά αυτόν που δίνει με χαρούμενο το πρόσωπο» (Β΄ Κορ. 9,7) . Να χαίρεσαι όπως όταν εισπράττεις το μισθό σου και απείρως περισσότερο . Να κάνης την ελεημοσύνη με χαρά. Ο γεωργός όταν σκορπάει το σπόρο δε λυπάται· χαρά έχει, ελπίζει ότι ένα έσπειρε – εκατό θα θερίση. Κι όποιος καταθέτει στην τράπεζα το κεφάλαιό του, δε λυπάται· γιατί το ποσό αυτό θα το πάρη μαζί με τόκο. Κ᾽ εσύ γεωργός και καταθέτης είσαι· χαρά να έχης, γιατί αυτό που δίνεις θα αυξηθή. Υπάρχουν πολλές τράπεζες, εγώ θα σας συστήσω μία· είνε τράπεζα ουράνια, δεν υπάρχει κίνδυνος να χρεωκοπήση ποτέ, και δίνει το μεγαλύτερο επιτόκιο.
Είνε τράπεζα ασφαλισμένη· κι αν η γη κι ο ουρανός διαλυθούν, αυτή θα μείνη· είνε η τράπεζα της ελεημοσύνης και φέρει την επιγραφή «Θησαυρίζε τε θησαυρούς εν ουρανώ…»(ε.α.). Εδώ εμπιστευθήτε τις καταθέσεις σας, και να ᾽στε βέβαιοι ότι μια μέρα θα εισπράξετε εκατονταπλάσια από αυτά που δίνετε τώρα. –Αυτά, παπούλη, να πας να τα πης στους πλουσίους, όχι σ᾽ εμάς· εμείς είμαστε φτωχοί. Ποιος το λέει αυτό; ποιος φωνάζει και λέει «Εγώ είμαι φτωχός»; Όσο φτωχός και να ᾽σαι, δεν είσαι πιο φτωχός από τη χήρα εκείνη που είχε ένα δίλεπτο και το ᾽δωσε, και ο Χριστός ει πε ότι Άλλοι έδωσαν από το περίσσευμά τους ενώ αυτή έδωσε από το υστέρημά της (βλ. Μαρκ. 12,42-44. Λουκ. 21,1-4) . Ποιος λέει πως είνε φτωχός; Εγώ τον βλέπω να έχη το χέρι σφιχτό όταν πρόκειται να δώση στην εκκλησιά και στο φιλόπτωχο, αλλού όμως τον βλέπω να σκορπάη.
Πόσα ξοδεύουν οι άντρες για τα τσιγάρα τους; οι γυναίκες, και οι πιο φτωχιές, για τα καλλυντικά τους; πόσαδίνουν για διασκεδάσεις, θεάματα, λαχεία και τυχερά παιχνίδια, για ματαιότητες; Τεράστια ποσά, με τα οποία θα μπορούσαν να γίνουν τόσα καλά. «Είμαι φτωχός»; Φτωχοί ήταν και οι πρώτοι Χριστιανοί, αλλά διαβάστε την προς Κορινθίους επιστολή, να δήτε τι λέει ο απόστολος Παύλος για τη «λογία» (Α΄ Κορ. 16,1-2) . Είχαν σύνθημα «Νηστεύσωμεν, ίνα ελεήσωμεν» ! μια μέρα το μήνα η τη βδομάδα όριζαν νηστεία, τελεία νηστεία, από το πρωί μέχρι το βράδυ δεν έτρωγαν τίποτα, κι αυτά που θα ξώδευαν για φαγητό τα ᾽διναν για φιλανθρωπία.Άλλοι, μη ορθόδοξοι, εφαρμόζουν το σύνθημα αυτό· εμείς, οι απόγονοι αγίων και μαρτύρων, τι κάνουμε;
Η αγία Φιλοθέη π.χ., που είχε τεράστια περιουσία, στα χρόνια της σκλαβιάς τα σκόρπισε όλα και έσωσε κόσμο απότή δυστυχία. Ο άγγελος της Ελλάδος σήμερα κλαίει και πενθεί· ρίχνει μια ματιά στην Αθήνα, στην Πάτρα, στο Βόλο…, και βλέπει ένα λαό να οργιάζη, να ξοδεύη τεράστια ποσά,να δίνη εκατομμύρια για το διάβολο…
Θέλω, αδελφοί μου, όπως σας είπα, αν μπορέσω, να κάνω τα χέρια σας χρυσά. Και θα γίνουν χρυσά, αν ανοίξουν σε ελεημοσύνη. Θα μ᾽ ακούσετε; Αλλά κι αν δεν μ᾽ ακούσετε, εγώ το χρέος μου το έκανα. Λέει κάπου η Αποκάλυψις· Όταν φτάση μέρα που οι άνθρωποι θα βουλώσουν τ᾽ αυτιά τους να μην ακούνε τον κήρυκατού ευαγγελίου, τότε θα σαλπίσουν «επτά σάλπιγγες» (Απ. 8,6 κ.ε.), και τότε θ᾽ ανοίξουν όλα τ᾽ αυτιά. Και τώρα βαράει σάλπιγγα στην Ελλάδα, σαλπίζει ο αρχάγγελος· και όμως «ουκ ην ακρόασις» (Γ΄ Βασ. 18,26) ουδέ μετάνοια ακόμη στον κόσμο…
Εύχομαι να περάσετε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή εν ειρήνη, μετανοία, νηστεία και ελεημοσύνη, για ν᾽ αξιωθούμε να εορτάσουμε την ένδοξη ανάστασι του Σωτήρος Χριστού· αμήν
(†) επίσκοπος Αυγουστίνος
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία, η οποία έγινε στον ι. ναό Αγ. Λουκά οδ. Πατησίων Αθηνών την 19-2-1961