Να μην κουβαλάει κανείς μέσα του αμαρτήματα, αλλά να τα εξομολογείται. Τουλάχιστον όσα θυμάται, γιατί υπάρχουν πολλά που έχουμε κάνει και δεν τα θυμόμαστε. Έτσι δεν είναι; Πρώτα λοιπόν, πρέπει να εξομολογηθούμε αυτά που θυμόμαστε. Η εξομολόγηση δεν είναι μια απλή πανάκεια, αλλά σταματάει τον έλεγχο της συνείδησης και τη συνεχή ανοχή.
Μετά από αυτήν την αρχική εξομολόγηση, τα υπόλοιπα αμαρτήματα που δεν θυμόμαστε ανασύρονται σιγά-σιγά με την ώρα προσευχή και τη νηστεία. Αυτές οι δύο αρετές, η προσευχή του Χριστού και η νηστεία – η διπλή νηστεία – μας καθαρίζουν βαθμιαία. Όπως το όργωμα του χωραφιού: πρώτα βγάζουμε τις μεγάλες πέτρες, μετά τις μικρότερες και στο τέλος απομένουν τα ψιλά.
Έτσι γίνεται και στην ψυχή μας. Η προσευχή και η νηστεία φτάνουν στα βάθη του υποσυνειδήτου και φέρνουν στην επιφάνεια όσα ήταν σε λανθάνουσα κατάσταση. Ο Δαβίδ στον 50ό Ψαλμό λέει: «Εκ των κρυφίων μου καθάρισόν με». Τι σημαίνει αυτό; «Κύριε, έχω εξομολογηθεί όσα θυμάμαι, αλλά έχω κάνει και άλλα που δεν τα θυμάμαι. Σε παρακαλώ, βοήθησέ με να τα θυμηθώ για να τα εξομολογηθώ».
Η διαδικασία αυτή δεν είναι εύκολη, αλλά δεν είναι και αδύνατη. Οι Πατέρες μας λένε ότι με την ώρα προσευχή και τη νηστεία μπορούμε να φτάσουμε στα βάθη του εσωτερικού μας κόσμου.
Αν κατάλαβα καλά, η εξομολόγηση είναι το πρώτο στάδιο. Ναι, μιλάμε για τις βαριές αμαρτίες που γνωρίζουμε. Μετά ξεκινά η μετάνοια, που είναι ο αγώνας της ζωής.
Θυμάμαι έναν παππούλη, τον μοναχό Ανδρόνικο, που κοιμήθηκε σε ηλικία 87-88 ετών. Έγινε μοναχός σε μεγάλη ηλικία, γύρω στα 80 του χρόνια, και έζησε λίγα χρόνια στο κοινόβιο. Μια μέρα εξομολογήθηκε μία αμαρτία που είχε κάνει όταν ήταν τριών ετών και την θυμήθηκε μόλις την προηγούμενη ημέρα για πρώτη φορά στη ζωή του! Ήταν ένας άγριος μορφασμός εναντίον ενός δικού του προσώπου.
Σκεφτείτε πόσο καθαρή ήταν η συνείδησή του! Καθώς προχωρούσε η προσευχή του, θυμήθηκε ακόμα και αυτήν την απειροελάχιστη λεπτομέρεια. Όταν το είπε, σκέφτηκα πως θα πεθάνει σύντομα, γιατί πλέον είχε εξομολογηθεί και το τελευταίο του αμάρτημα. Και πράγματι, κοιμήθηκε την επόμενη μέρα, ήσυχα, χωρίς ψυχοραγία.
Όταν η προσευχή σκαλίζει και τις πιο μικρές λεπτομέρειες, η ψυχή καθαρίζεται τελείως και γίνεται λευκή σαν το χιόνι. Ο Θεός δίνει χρόνο ανάλογα με την προαίρεση του ανθρώπου. Αν κάποιος πεθάνει με αρκετά χρέη από αδήλωτες αμαρτίες, τότε έρχεται ένας βίαιος θάνατος ή μια μακροχρόνια οδυνηρή ασθένεια για να τακτοποιηθεί το θέμα.
Η διαδικασία αυτή θυμίζει την ψυχολογία, αλλά δεν είναι το ίδιο πράγμα. Ο ψυχολόγος μπορεί να σου ζητήσει να θυμηθείς πράγματα, ακόμη και με ύπνωση, για να τα πεις. Όμως, στην εξομολόγηση, δεν έχει σημασία να τα πούμε απλώς κάπου, αλλά να τα πούμε εκεί που πρέπει – στον Θεό, μέσω του πνευματικού μας πατέρα.
Βλέπουμε τη διαφορά στον Ιούδα. Όταν συνειδητοποίησε ότι οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι οδηγούσαν τον Χριστό στον θάνατο, μεταμελήθηκε, πέταξε τα αργύρια, αλλά δεν έκανε το σωστό βήμα. Αντί να πάει στον Χριστό και να ζητήσει συγχώρεση, πήγε στους ίδιους που τον είχαν παγιδεύσει. Και εκείνοι του απάντησαν ψυχρά: «Τι προς ημάς; Σύ όψει». Τον έσπρωξαν στην απελπισία και εκείνος αυτοκτόνησε.
Αν όμως είχε πάει στον Χριστό και του έλεγε τα ίδια λόγια: «Ήμαρτον παραδούς αίμα αθώον», ο Χριστός θα του έλεγε: «Τέκνον, αφέωνταί σου αι αμαρτίαι».
Βλέπετε τη διαφορά; Η μετάνοια δεν είναι απλώς να πούμε «ήμαρτον». Είναι να το βιώσουμε, να το αισθανθούμε στην ψυχή μας και να αλλάξουμε. Δεν αρκεί να το λέμε μόνο με τα λόγια, γιατί τότε αδυνατίζει ο λόγος.
Ο Χριστός συγχωρεί πάντα, αλλά αν ο άνθρωπος δεν συγχωρεί τον εαυτό του, δεν μπορεί να ελευθερωθεί από τα πάθη του. Πρέπει να έχουμε αγαθή προαίρεση. Ο Χριστός δεν θα έρθει να κόψει τις αλυσίδες μας αν εμείς δεν το θελήσουμε. Εκείνος μας δίνει τη νίκη και μας στεφανώνει σαν να είμαστε εμείς οι νικητές, ενώ στην πραγματικότητα Εκείνος εργάζεται τη σωτηρία μας.
Έτσι λειτουργεί η θεία δικαιοσύνη. Ο Χριστός μας δίνει όλα τα «χρήματα» για να εξοφλήσουμε το χρέος μας, και όταν το εξοφλήσουμε, μας λέει: «Πήγαινε στον Παράδεισο».
Μα Κύριε, Εσύ μου τα έδωσες!
Ναι, αλλά εσύ τα έδωσες πίσω εκεί που έπρεπε. Και αυτή η μεταβίβαση είναι η προαίρεσή σου.
Γέροντας Εφραίμ της Σκήτης Αγίου Ανδρέα