Στην κεντρική του ομιλία στο Παγκόσμιο Πολιτικό Συνέδριο 2024 στο Άμπου Ντάμπι, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος τόνισε τη σημασία της πνευματικής σοφίας στην αντιμετώπιση των σύγχρονων παγκόσμιων προκλήσεων.
Αντλώντας έμπνευση από την κληρονομιά της Α’ Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας το 325, υπογράμμισε την ανάγκη για ενότητα και συνεργασία μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών προκειμένου να αντιμετωπιστούν ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η ηθική ανάπτυξη της τεχνολογίας και η οικονομική ανισότητα.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης ζήτησε την ίδρυση ενός παγκόσμιου οικολογικού οικουμενικού συμβουλίου και τη δημιουργία ηθικών πλαισίων για την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης.
Τόνισε ότι η αληθινή επιτυχία προκύπτει από την ενσωμάτωση της πνευματικής σοφίας και της πρακτικής διακυβέρνησης, προτείνοντας ότι η κοινή εορτή του Πάσχα το 2025 θα μπορούσε να αποτελέσει σύμβολο ενότητας μεταξύ των χριστιανικών παραδόσεων, ανοίγοντας το δρόμο για ουσιαστικές συνεργασίες.
Ακολουθεί η Κεντρική Ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου στο Παγκόσμιο Πολιτικό Συνέδριο 2024:
Υψηλότατοι,
Εξοχώτατοι,
Αξιότιμοι Ηγέτες και Συμμετέχοντες,
Αγαπητοί φίλοι,
Με βαθιά ευγνωμοσύνη απευθυνόμαστε σε αυτή τη διακεκριμένη συγκέντρωση του Παγκόσμιου Πολιτικού Συνεδρίου 2024 εδώ στο Άμπου Ντάμπι, μια πόλη που δείχνει πώς το όραμα και η σοφία μπορούν να μετατρέψουν τις προκλήσεις σε ευκαιρίες. Η παρουσία μας σε αυτό το αξιοσημείωτο περιβάλλον, όπου η παράδοση συνυπάρχει αρμονικά με την καινοτομία, προσφέρει το κατάλληλο υπόβαθρο για τις συζητήσεις μας γύρω από την παγκόσμια διακυβέρνηση και τη διεθνή συνεργασία.
Φέρνουμε τους χαιρετισμούς από την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, έναν θεσμό που έχει ζήσει και συμμετάσχει σε δεκαεπτά συνεχείς αιώνες ανθρώπινης ιστορίας, προσαρμοζόμενος στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, διατηρώντας ωστόσο αναλλοίωτες τις θεμελιώδεις αρχές και αξίες του. Μία από αυτές τις βασικές αρχές της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι η συνθετική της φύση. Γι’ αυτόν τον λόγο, είναι γνωστή ως «η Εκκλησία των Συνόδων» κατ’ εξοχήν. Αυτή η συνθετική παράδοση προσφέρει πολύτιμες προοπτικές για τις σύγχρονες παγκόσμιες προκλήσεις μας.
Το επερχόμενο έτος 2025 έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς θα εορτάσουμε τη 1.700η επέτειο από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας. Το 325, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Μέγας έδειξε αξιοσημείωτη προοπτική συγκεντρώνοντας Χριστιανούς επισκόπους από όλη την τότε γνωστή οικουμένη, προκειμένου να αντιμετωπίσουν κυρίως καίρια θεολογικά ζητήματα, αλλά και ερωτήματα που σχετίζονταν με την κοινωνική συνοχή και την αυτοκρατορική ενότητα. Η έκδοση του Διατάγματος θρησκευτικής ανοχής, γνωστό και ως «Διάταγμα του Μιλάνου», το 313, υπήρξε σημείο καμπής όχι μόνο στην ιστορία του Χριστιανισμού, αλλά και στη θρησκεία γενικότερα, ενώ η νίκη του Κωνσταντίνου κατά του Λικινίου το 324 σημάδεψε ένα βαθύ θρησκευτικό ορόσημο, «νέα νίκη του σημείου του Σταυρού έναντι των θυσιών των θεών».
Οι μετέπειτα πράξεις του Κωνσταντίνου, μαζί με την σύγκληση της Συνόδου της Νίκαιας, όπως η γενική προτροπή του να αγκαλιαστεί ο Χριστιανισμός, ενώ ταυτόχρονα να διατηρείται η ελεύθερη πειθώ και να χτίζεται ένα πλαίσιο θεολογικής συζήτησης, δημιούργησαν τις βάσεις για μια νέα σχέση μεταξύ πνευματικής και κοσμικής εξουσίας. Το όραμά του ξεπερνούσε τον απλό πολιτικό υπολογισμό. Αντιλήφθηκε ότι η αληθινή κοινωνική συνοχή απαιτούσε θεσμικό πλαίσιο, καθώς και πνευματική βάση. Όπως και στις σύγχρονες παγκόσμιες δυσκολίες, τα προβλήματα του Κωνσταντίνου απαιτούσαν προσεκτική ισορροπία μεταξύ ενότητας και ποικιλίας, εξουσίας και ελευθερίας, ιστορίας και προόδου. Ο τρόπος με τον οποίο ο Αυτοκράτορας προσέγγισε την κοινωνική ειρήνη και τον θρησκευτικό πολυμορφισμό προσφέρει μια ενδιαφέρουσα προοπτική για την σημερινή μας αναζήτηση παγκόσμιας κατανόησης και συνεργασίας.
Ιστορική Σοφία και Σύγχρονες Προκλήσεις: Ο Εορτασμός του 2025 του Πάσχα: Σύμβολο Ελπίδας και Οδός Ενότητας
Οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν ο Κωνσταντίνος και οι Πατέρες της Νίκαιας – η διατήρηση της ενότητας εν μέσω ποικιλίας, η αντιμετώπιση των κοινωνικών αδικιών και η προώθηση της ειρήνης – εκπληκτικά μοιάζουν με τις προκλήσεις της εποχής μας, καθώς συγκεντρωνόμαστε σε αυτό το ιστορικό σημείο. Η Εκκλησία της Νίκαιας έδειξε ευαισθησία προς εκείνους που είχαν αποκοπεί από την κοινωνία της και έδειξε μέριμνα για εκείνους που δεν κατανοούν τη φωνή της. Αυτή η συνείδηση μας βοηθά σήμερα να αντιμετωπίσουμε τα σύγχρονα προβλήματα.
Όταν, για παράδειγμα, οι Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Αγγλικανοί και άλλες Προτεσταντικές Χριστιανικές κοινότητες θα εορτάσουν το Πάσχα την ίδια ημερομηνία το 2025, θα παρατηρήσουμε μια εκπληκτική σύγκλιση. Όπως έχουμε επανειλημμένα επισημάνει τελευταία, περισσότερο από μια ημερολογιακή σύμπτωση, αυτή η ευθυγράμμιση προσφέρει μια σπουδαία ευκαιρία για ενότητα, ιδιαίτερα καθώς ο τρόπος υπολογισμού της ημερομηνίας του Πάσχα υπήρξε ένα από τα ζητήματα που έλυσε η Σύνοδος της Νίκαιας.
Ένα πραγματικό βήμα για την αποκατάσταση παλαιών συγκρούσεων είναι η πρόσκληση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Μετριοφροσύνης μας προς την Ρωμαϊκή Καθολική Εκκλησία και τον μεγαλύτερο αδελφό μας, την Αγιότητα του Πάπα Φραγκίσκου της Ρώμης, να επιστρέψουμε στο Ιουλιανό ημερολόγιο για τον κοινό υπολογισμό του Πάσχα. Βασισμένο στη γνώση μας για την Εκκλησία ως Σώμα του Χριστού, αυτή η ρεαλιστική πρόταση προσφέρει έναν σαφή δρόμο προς την ενότητα. Η κοινή εορτή μπορεί να ενισχύσει την αμοιβαία κατανόηση και να ενθαρρύνει πιο σημαντικούς διαλόγους μεταξύ των Χριστιανικών παραδόσεων. Αυτή η χρονική στιγμή αποκαλύπτει ότι, στις βασικές μας εορτές, διατηρούμε κοινό έδαφος παρά τις μακροχρόνιες διαιρέσεις.
Ο εορτασμός της Ανάστασης του Χριστού μαζί βοηθά να αναγνωρίσουμε το κοινό μας παρελθόν και να προχωρήσουμε προς τη μελλοντική ενότητα. Αυτή η κοινή εορτή θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε άλλες διαφορές δείχνοντας ότι η κοινή μας πίστη επιτρέπει να ξεπεράσουμε τις παλαιές διαιρέσεις και να συνεργαστούμε για τη δόξα του Θεού.
Συστάσεις για Παγκόσμια Ηγεσία
Εμπνευσμένοι από τη σοφία της Νίκαιας και τη σύγχρονη εμπειρία, προτείνουμε μερικές υλοποιήσιμες ενέργειες που μπορούμε να αναλάβουμε για να τιμήσουμε την πνευματική μας κληρονομιά ενώ ταυτόχρονα να αντιμετωπίσουμε τα ζητήματα της σημερινής κοινωνίας. Η σοφία της Νίκαιας μας διδάσκει ότι οι παγκόσμιες προκλήσεις απαιτούν παγκόσμιες απαντήσεις βασισμένες σε κοινές αξίες και αμοιβαίο σεβασμό. Αυτές οι συστάσεις προέρχονται από ενδελεχή μελέτη του ιστορικού προηγούμενου και της σύγχρονης ανάγκης, ενσωματώνοντας έτσι την αρχαία γνώση με τη σύγχρονη αναγκαιότητα.
Με συνδέσεις με την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη, η οικολογική κρίση αναγκάζει την Εκκλησία να αξιοποιήσει πλήρως την πνευματική της εξουσία για να προστατεύσει τη δημιουργία του Θεού από τα αποτελέσματα της ανθρώπινης απληστίας, καθώς οι ρίζες αυτής της κρίσης είναι πνευματικές και ηθικές, βρίσκονται μέσα σε κάθε άνθρωπο. Η απάντησή μας, λοιπόν, πρέπει να είναι εξίσου ολοκληρωμένη, συνδυάζοντας την πνευματική ανανέωση με πρακτικά βήματα, όπως η πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου για καθιέρωση της 1ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας περιβαλλοντικής προστασίας. Στο πνεύμα αυτό, πρώτον, υποστηρίζουμε την ίδρυση μόνιμου οικολογικού οικουμενικού συμβουλίου απευθείας υπό την εποπτεία του ΟΗΕ, για να οργανώσει τις αντιδράσεις των θρησκευτικών κοινοτήτων απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Δρώντας ως συνδετικός κρίκος μεταξύ πνευματικών παραδόσεων και παγκόσμιας κυβέρνησης, αυτή η ομάδα θα παρέχει ηθική κατεύθυνση για τις περιβαλλοντικές πολιτικές και θα υποστηρίζει τη διαθρησκειακή συνεργασία για δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Το συμβούλιο θα προσπαθήσει να διασφαλίσει ότι οι περιβαλλοντικές πολιτικές θα αντικατοπτρίζουν όχι μόνο την επιστημονική κατανόηση, αλλά και την πνευματική διάκριση για την υποχρέωση του ανθρώπου ως φύλακα της δημιουργίας. Η μακροχρόνια εμπειρία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην προώθηση της επικοινωνίας μεταξύ θρησκειών και πολιτισμών δείχνει πώς η πνευματική διάκριση μπορεί να καθοδηγήσει την πρακτική κυβέρνηση.
Ταυτόχρονα, η ταχεία ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί ηθικά συστήματα που να είναι ριζωμένα στη διαχρονική σοφία. Για το λόγο αυτό, δεύτερον, υποστηρίζουμε την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης μέσω ενός παγκόσμιου ηθικού πλαισίου που να περιλαμβάνει θρησκευτικές και πολιτιστικές οπτικές από διάφορες παραδόσεις. Η Ορθόδοξη Εκκλησία καλωσορίζει την ευθύνη της να διαδώσει όλη την αλήθεια που περιέχεται στις Ιερές Γραφές και στην Ιερά Παράδοση, η οποία φυσικά περιλαμβάνει την προσφορά ηθικής καθοδήγησης για την τεχνολογική πρόοδο. Βασισμένο σε χιλιετίες πνευματικής γνώσης για τη φύση και τον σκοπό του ανθρώπου, αυτό το παράδειγμα θα βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι η τεχνολογική πρόοδος εξυπηρετεί και δεν υπονομεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Θα παράσχει κατευθυντήριες γραμμές για την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, που θα σέβονται την ανθρώπινη μοναδικότητα και θα βελτιστοποιούν τις τεχνολογικές ευκαιρίες για το γενικό καλό.
Τρίτον, τονίζουμε τη σημασία των ενταξιακών οικονομικών πολιτικών, οι οποίες, όπως επανέλαβε η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας (Ιούνιος 2016), παραδέχονται ότι «μια βιώσιμη οικονομία είναι αυτή που συνδυάζει την αποδοτικότητα με τη δικαιοσύνη και την κοινωνική αλληλεγγύη». Αυτή η έννοια μας καλεί να καλωσορίσουμε οικονομικά συστήματα που να ισορροπούν τη κοινωνική συνοχή με την παραγωγή και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ξεπερνώντας έτσι τις αποκλειστικές λύσεις που βασίζονται στην αγορά. Μέσω της βιώσιμης ανάπτυξης, τέτοιες δράσεις θα διασφαλίσουν ότι η οικονομική ανάπτυξη ωφελεί ολόκληρη την ανθρώπινη οικογένεια και όχι μόνο μια προνομιούχα μειονότητα, ενώ παράλληλα βοηθούν στην επίλυση των ανισοτήτων του πλούτου.
Ο δρόμος που έχουμε μπροστά μας απαιτεί απαντήσεις που να εξισορροπούν την κοινωνική δικαιοσύνη με την οικονομική αποδοτικότητα, την επιστημονική ανάπτυξη με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τη διεθνή συνεργασία με την πολιτισμική ποικιλία. Αυτές οι ιδέες, όταν συνδυαστούν, προσφέρουν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που καλύπτει παγκόσμια ζητήματα και σέβεται την πνευματική μας κληρονομιά και τις ευθύνες μας προς τις επόμενες γενιές.
Ο Δρόμος Μπροστά
Η Ορθόδοξη Εκκλησία κατέχει ειδική θέση στην αντιμετώπιση των παγκόσμιων προβλημάτων, καθώς, αν και δεν συμμετέχει σε πολιτική εκστρατεία, η μαρτυρία της αναφορικά με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την πνευματική ελευθερία έχει φυσικά πολιτική σημασία. Αυτή η διακριτική μέθοδος επιτρέπει στην Εκκλησία να παραμείνει πιστή στον πνευματικό της στόχο, ενώ ταυτόχρονα να προσφέρει σημαντικά στον δημόσιο διάλογο. Η αλληλεπίδρασή μας με τις σύγχρονες ανησυχίες προέρχεται από τη βασική μας αφοσίωση στην ανθρώπινη ευημερία και την πνευματική ευημερία, και όχι από πολιτικές φιλοδοξίες. Η διατήρηση αυτής της προσεκτικής ισορροπίας μας βοηθά να προσεγγίσουμε τα επείγοντα παγκόσμια προβλήματα χωρίς να εγκλωβιστούμε σε περιορισμένους πολιτικούς στόχους. Αντίθετα, επικεντρωνόμαστε σε καθολικές αξίες που προάγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την κοινωνική αρμονία, και η ευθύνη μας έγκειται κυρίως στην παροχή ηθικής καθοδήγησης και πνευματικής διάκρισης που ξεπερνά τις πολιτικές διαιρέσεις. Αυτή η στρατηγική μας επιτρέπει να διατηρήσουμε την πνευματική μας ακεραιότητα, ενώ δεν μας εμποδίζει να συμμετέχουμε σε σημαντικές συζητήσεις για την οικονομική δικαιοσύνη, τις τεχνολογικές εξελίξεις και την οικολογική κρίση. Χρησιμοποιώντας αυτό το πρίσμα, μπορούμε να προωθήσουμε μια πιο ολιστική προσέγγιση στα παγκόσμια προβλήματα, που σέβεται τη θεία σοφία καθώς και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Συμπέρασμα
Στην αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων, πρέπει να θυμόμαστε το διαρκές μάθημα από την Σύνοδο της Νίκαιας: η αληθινή επιτυχία προέρχεται από την αρμονική ένταξη της πνευματικής σοφίας και της πρακτικής διακυβέρνησης. Η επικείμενη κοινή παρατήρηση του Πάσχα το 2025 δεν αποτελεί μόνο μια ημερολογιακή ευθυγράμμιση, αλλά και ένα σημαντικό σύμβολο της ενδεχόμενης ενότητας μεταξύ των χριστιανικών παραδόσεων. Αυτή η μοναδική σύγκλιση προσφέρει μια ευκαιρία να μετατρέψουμε την συμβολική ενότητα σε απτή συνεργασία. Αντλώντας έμπνευση από το παράδειγμα της Νίκαιας, μπορούμε να συνεργαστούμε για να εξασφαλίσουμε ότι αυτό το γεγονός θα καταλύσει ουσιαστική δράση προς όφελος της κοινωνίας. Όπως οι πρόγονοί μας πριν από δεκαεπτά αιώνες, ο δρόμος μπροστά απαιτεί την ενσωμάτωση της πνευματικής μας κληρονομιάς με πρακτικές λύσεις. Ας εκμεταλλευτούμε αυτή την ευκαιρία για να δημιουργήσουμε συνεργατικούς δεσμούς μεταξύ της θρησκευτικής σοφίας και της σύγχρονης γνώσης, που θα ωφελήσουν τις επόμενες γενιές.
Σας ευχαριστούμε για την ευγενική σας προσοχή!
Μετάφραση: Ιωάννα Γεωργακοπούλου
