28 Σεπτεμβρίου η Σημερινή γιορτή – Ποιος ήταν ο Όσιος Ισαάκ ο Σύρος

Ο συριακής καταγωγής αββάς Όσιος Ισαάκ ο Σύρος, γεννήθηκε στο Bet Κatraye το σημερινό Katar στον Περσικό κόλπο, ενώ κατ΄ άλλους γενέτειρά του ήταν η πόλη Νινευί, κοντά στη Μοσούλη της Μεσοποταμίας.

Δεν είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία της γέννησής του. Η μέχρι σήμερα έρευνα τοποθετεί τη ζωή και τη δράση του στον 7ο αιώνα στηριζόμενη κυρίως στις πληροφορίες που υπάρχουν σχετικά με τη χειροτονία του σε επίσκοπο. Δεν είναι επίσης γνωστό ποιοί ήταν οι γονείς του και πως έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του.

Γνωρίζουμε όμως ότι σε νεαρή ηλικία εγκατέλειψε τον κόσμο και μαζί με τον αδελφό του εισήλθε να μονάσει σε ένα κοινόβιο της περιοχής, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον μάρτυρα άγιο Ματθαίο. Εκεί αφού έλαβε το μοναχικό σχήμα και γυμνάστηκε στους ασκητικούς αγώνες και κόπους της κοινοβιακής ζωής, επιθύμησε πιο αυστηρή άσκηση και ησυχία. Έφυγε έτσι από τη μονή και αφού ήλθε σε ερημικό τόπο, μακρυά από τον κόσμο και τη συναναστροφή με πολλούς, εγκαταστάθηκε σε ένα απομακρυσμένο κελλί, «μόνος μόνω Θεώ», ασκούμενος στη ζωή της καθαρής ησυχίας. Η αγάπη του για τη ζωή της ησυχίας ήταν τέτοια ώστε οι επίμονες προτροπές και παρακλήσεις του αδελφού του, ηγουμένου πιά του κοινοβίου, να επιστρέψει από την έρημο στη μονή, δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα[1].

Αυτό όμως που δεν κατόρθωσαν οι αδελφικές παρακλήσεις το πέτυχε η κλήση από το Θεό στο αξίωμα του επισκόπου. Εγκαταλείπει έτσι την έρημο, από τον πόθο της οποίας όλη η καρδιά του φλεγόταν, και χειροτονείται επίσκοπος της μεγάλης πόλεως Νινευί από τον καθολικό της Νεστοριανικής Εκκλησίας Γεώργιο (600 – 680). Ο ιερομόναχος Νικηφόρος Θεοτόκης, ο οποίος πρώτος εξέδωσε τυπογραφικά την ελληνική μετάφραση των Ασκητικών του αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου, αναφερόμενος στην εκλογή σε επίσκοπο του αγίου γράφει μεταξύ άλλων και τα εξής: «Και γαρ ουκ έδει τον λύχνον υπό τον ερημικόν κατακρύπτεσθαι μόδιον, αλλ΄ επί την ποιμαντικήν επιτεθείναι λυχνίαν, και της φωταυγούς αρετής πορρωτέρω τα πάμφωτα εκπέμψαι σελαγήματα». Εξαιτίας της ύπαρξης και άλλων με το όνομα Ισαάκ, συριακής καταγωγής, οι επιστήμονες για να τον ξεχωρίζουν πρόσθεσαν στο όνομά του το όνομα της επισκοπής: Ισαάκ ο Νινευί ή Ισαάκ ο Νινευίτης, και όχι το επίθετο που η παράδοση του είχε προσάψει Όσιος Ισαάκ ο Σύρος[2].

Ο Όσιος Ισαάκ ο Σύρος εραστής της ησυχίας και της άσκησης

Δεν έμελλε όμως να μείνει για πολύ στον επισκοπικό θρόνο ο εραστής της ησυχίας και της άσκησης Όσιος Ισαάκ ο Σύρος. Οι πολλές ασχολίες και οι περισπασμοί από την εκτέλεση των επισκοπικών του καθηκόντων παράλληλα με την αγάπη του για την ησυχία οδήγησαν τον αββά στην απόφαση, πέντε μήνες μετά τη χειροτονία του, να εγκαταλείψει την επισκοπή και να επιστρέψει στην αγαπημένη του έρημο κοντά στη οροσειρά του Chuzistan, στην περιοχή της αρχαίας Σουσιανής και αργότερα στη μονή Rabban Sabor. Γράφει σχετικά ο Νικηφόρος Θεοτόκης: «Ορών δε και τον εν τη ησυχία εθισθέντα αυτώ απράγμονα και ατάραχον βίον υπό των του επισκοπικού επαγγέλματος ασχολιών περισπώμενον τε και διαθορυβούμενον, του θρόνου υποχωρήσας, εις την εν τη ερήμω πεφιλημένην αυτώ επανήκε σκήτην…»[3]. Εξαιτίας δε της μεγάλης άσκησης και της πολλής μελέτης έχασε το φως του. Πέθανε σε μεγάλη ηλικία στην μονή Rabban Sabor, όπου και τάφηκε.

Όσιος Ισαάκ ο Σύρος και Άγιο Όρος

Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι ο αββάς Όσιος Ισαάκ ο Σύρος δεν έχει αναγνωριστεί επίσημα από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως άγιος, δεν περιλαμβάνεται στο Αγιολόγιο ή τον Συναξαριστή της και για το λόγο αυτό η μνήμη του δεν εορτάζεται στους ναούς. Η συνείδηση όμως όσων γνωρίζουν τον αββά μέσα από τα συγγράμματά του, και ιδιαίτερα των μοναζόντων, τον κατατάσσει ανάμεσα στους αγίους και τους μεγάλους οσίους της Εκκλησίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Άγιο Όρος γίνεται αναφορά στη μνήμη του την 28η Ιανουαρίου μαζί με τη μνήμη του οσίου Εφραίμ του Σύρου. Υπάρχουν μάλιστα και δύο πλήρεις ακολουθίες που υμνούν την αγία ζωή και τους ασκητικούς αγώνες του αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου.

Από αυτές η μία αναφέρεται εξ ολοκλήρου στον αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου και είναι ποίημα του αειμνήστου γέροντος υμνογράφου Γερασίμου του Μικραγιαννανίτου[4], ενώ η άλλη αναφέρεται και στους δύο οσίους Ισαάκ και Εφραίμ και έχει εκδοθεί το 1962 από το τυπογραφείο της «Αγιορειτικής Βιβλιοθήκης» του Σωτηρίου Ν. Σχοινά στο Βόλο με τον τίτλο « Ακολουθία και βίος των οσίων θεοφόρων Πατέρων ημών Ισαάκ και Εφραίμ των Σύρων, ψαλλομένη τη ΚΗ΄ Ιανουαρίου, ποιηθείσα παρά Νήφωνος μοναχού Αγιορείτου». Στις πρώτες σελίδες μάλιστα της δεύτερης αυτής ακολουθίας υπάρχει και σχετική εικόνα του οσίου, φιλοτεχνημένη από το Φώτη Κόντογλου, με τον υπότιτλο «Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος ο θεόπνευστος»[5].

Γιατί ο Όσιος Ισαάκ ο Σύρος δεν υπάρχει στο Αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας

Ο βασικός λόγος για τον οποίο ο αββάς Όσιος Ισαάκ ο Σύρος δεν έχει περιληφθεί στο Αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ότι προήλθε από τους κόλπους της Νεστοριανικής Εκκλησίας.  Επίσκοπος χειροτονήθηκε από τον καθολικό της Νεστοριανής Εκκλησίας, όπως ήδη αναφέραμε. Αλλά όπως σημειώνει ο καθηγητής π. Θεόδωρος Ζήσης σε σχετικό άρθρο του στον 1ο τόμο της Επετηρίδος του Τμήματος Ποιμαντικής της Θεολογικής Σχολής της Θεσσαλονίκης «φαίνεται ότι με την χάριν του Θεού διεφυλάχθη καθαρός από την νεστοριανήν αίρεσιν, όπως τούτο συνάγεται εκ της αναγνώσεως των έργων του. Εις αυτά αποκαλεί την Παναγίαν Θεοτόκον. Αναφερόμενος δε εις την ενανθρώπησιν ομιλεί ορθοδόξως και δεν νεστοριανίζει»[6].

Η ορθοδοξότητα του Οσίου Ισαάκ του Σύρου

Η ορθοδοξότητα του αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου συνάγεται και από το γεγονός ότι η νεστοριανή Εκκλησία αντιμετώπισε με επιφύλαξη τα συγγράμματά του, ο νεστοριανός δε επίσκοπος της Garmai Bar Toubanitha Δανιήλ έγραψε αναίρεση της διδασκαλίας του[7]. Η διάσωση του αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου από το Νεστοριανισμό είχε σαν αποτέλεσμα να διαδοθούν τα συγγράμματά του σε όλο το χριστιανικό κόσμο ασκώντας μεγάλη επίδραση αφενός και αφ΄ ετέρου να αναγνωρίζεται από όλους σαν άγιος και διδάσκαλος της Εκκλησίας και μάλιστα από μεγάλους Πατέρες, όπως ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναίτης, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης[8].

Τα συγγράμματα του Οσίου Ισαάκ του Σύρου

Σχετικά με τα συγγράμματα του αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου υπάρχουν πολλές απόψεις ως προς τον αριθμό, την ποσότητα και τη μορφή[9]. Το μεγαλύτερο πάντως μέρος των συγγραμμάτων αυτών αναφέρεται στη μοναχική ζωή, είναι χωρισμένο σε λόγους, που ποικίλλουν ως προς τον αριθμό από κώδικα σε κώδικα, και διασώζεται σε πολλά χειρόγραφα. Το ελληνικό κείμενο των λόγων του αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου που κυκλοφορεί στηρίζεται στη μετάφραση από τα συριακά που έγινε τον 9ο αιώνα στην ελληνόφωνη μονή του αγίου Σάββα της Παλαιστίνης από τους μοναχούς Πατρίκιο και Αβράμιο. Η εξάπλωση έτσι των συγγραμμάτων του αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου στον ελληνόφωνο χριστιανικό κόσμο υπήρξε μεγάλη, ιδιαίτερα στους μοναχικούς κύκλους. Η πρώτη τυπογραφική έκδοση των Ασκητικών λόγων του αββά Οσίου Ισαάκ του Σύρου έγινε στη Λειψία το 1770 από τον ιερομόναχο Νικηφόρο Θεοτόκη, ο οποίος ανέλαβε αυτό το έργο μετά από προτροπή του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Εφραίμ. Επανέκδοση της έκδοσης του Θεοτόκη έγινε το 1895 στην Αθήνα από τον ιερομόναχο Ιωακείμ Σπετσιέρη, στην οποία στηρίζονται όλες οι σημερινές επανεκδόσεις.

Απολυτίκιο Οσίου Ισαάκ του Σύρου

Ήχος πλ. α΄. Τον συνάναρχον Λόγον.
Αρετών ταις ακτίσι καταλαμπόμενος, της εν Χριστώ πολιτείας φωστήε πολύφωτος, θεοφόρε Ισαάκ ώφθης εν Πνεύματι, και κατευθύνεις ασφαλώς, σωτηρίας προς οδόν, διδάγμασι θεοπνεύστοις, τους ευφημούντας σε Πάτερ, ως του Χριστού θείον θεράποντα.

[1]. Τά βιογραφικά στοιχεία γιά τή ζωή καί τά συγγράμματα τοῦ ἀββᾶ ᾿ Ισαάκ τοῦ Σύρου ἀντλοῦμε ἀπό τό βιβλίο «Πάθη καί Ἀπάθεια κατά τή διδασκαλία τοῦ ἀββᾶ ᾿ Ισαάκ τοῦ Σύρου» τοῦ Δημητρίου Καλλιντέρη, Θεσσαλονίκη 1997, (σσ. 16 – 20) καί ἀπό τό βιβλίο «Ὁ ἑμός φιλόσοφος, ἃγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος» τοῦ Π. Μ. Σωτήρχου, Ἀθῆνα 1998, ᾿᾿(σσ. 137 – 146).
[2]. Ο ἀείμνηστος καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου χαρακτηρίζει τόν Ἰσαάκ τόν Νινευίτη «μετριοπαθή νεστοριανό» διακρίνοντάς τον ἀπό τόν ᾿ Ισαάκ τόν ἐξ΄ Ἀμίδος πού ἔζησε γύρω στο 450 καί ἦταν ὀρθόδοξος καί ἀπό τόν ᾿ Ισαάκ Ἀντιοχείας πού ἦταν μονοφυσίτης. (Π. Χρήστου, Εκκλησιαστική Γραμματολογία, σ. 278). Ἐπίσης ὁ καθηγητής Δημήτριος Τσάμης θεωρεῖ τόν Ἰσαάκ Νινευΐ νεστοριανό καί ἀποδίδει τούς Ἀσκητικούς λόγους στόν Ἰσαάκ τόν Σύρο πού ἦταν ὀρθόδοξος καί ταυτίζεται, σύμφωνα μέ τόν καθηγητή Δ. Τσάμη, μέ τόν «Ἰσαάκ τόν ἐξ΄ Ἀμίδης πρεσβύτερον». ( Δ. Τσάμη, ᾿ Εκκλησιαστική Γραμματολογία, σσ. 168 – 169).
[3]. ᾿ Ισαάκ Σύρου, ᾿ Ασκητικά, σ. η΄.
[4]. Τήν ἀκολουθία αὐτή ἐξέδωσε ὁ μακαριστός Γέροντας Ἰσαάκ τοῦ κελλίου τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Σωτῆρος τῆς Καψάλας τοῦ ῾ Αγίου ὃρους μέ τίτλο «Ἱερά Ἀκολουθία τοῦ ὁσίου καί θεοφόρου πατρός ἡμῶν ᾿ Ισαάκ τοῦ Σύρου ἐπισκόπου Νινευΐ». Στή μικρή μάλιστα εἰσαγωγή τῆς ἐκδόσεως σημειώνονται τά ἑξῆς ἀναφορικά μέ τήν ἡμερομηνία ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου: «Προηγουμένως οἰ Ἀθωνίτες Πατέρες ἐτίμων τόν ἂγιον συνεορτάζοντάς τον μέ τόν ὃσιο ᾿ Εφραίμ τόν Σύρο (28 Ἰανουαρίου). ῎ Εκτοτε πολλοί μᾶς ζήτησαν ἀντίτυπα τῆς ἀνεκδότου ἀκολουθίας του, διά νά τόν ἑορτάζουν πανηγυρικῶς (28 Σεπτεμβρίου)». Ἡ ἴδια ἀκολουθία ὑπάρχει καί στό βιβλίο Ὁ ἐμός φιλόσοφος, ἃγιος ᾿ Ισαάκ ὁ Σύρος, τοῦ Π. Μ.Σωτήρχου, σσ. 159 – 186.
[5]. Δ. Καλλιντέρη, Πάθη καί Ἀπάθεια, σ. 18.
[6]. Πρωτ. Θ. Ζήση, Ἀββᾶς ᾿ Ισαάκ, ἀνάτυπον, σ. 51. Δ. Καλλιντέρη, αὐτόθι , σ. 19, σημ. 9 : Ὁ I. Hausherr μελετώντας τήν ἐπίδραση τῶν ἔργων τοῦ ἀββᾶ Ἰσαάκ στή Ρωσία, συμπεραίνει ὃτι γιά τούς Ρώσους «᾿ Ισαάκ ὁ Σύρος εἶναι ὁ μεγαλύτερος τῶν μυστικῶν, ὁ βαθύτερος τῶν φιλοσόφων, ὁ καθολικός διδάσκαλος, περισσότερο παντός ἄλλου σύγχρονος καί ὃσον οἱ ἄλλοι ὀρθόδοξος», «Dogme et Spiritualite Orientale», RAM 23 (1974) 18 – 19, παρά πρωτ. Θ. Ζήση, Ἀββᾶς Ἰσαάκ , ἀνάτυπον, σ. 70 σημ. 66.
[7]. Elie Khalife – Hachen, «Isaak de Ninive», DS 7, 2051. Πρβλ. Baumstark A. , Geschichte der Syrischen Literatur, Bonn 1922, σ. 223.
[8]. Πρβλ. πρωτ. Θ. Ζήση, Ἀββᾶς ᾿ Ισαάκ, ἀνάτυπον καί Papin J., «Isaak von Ninive», LThK 5, 775. Πρβλ. Π. Μ. Σωτήρχου, Ὁ ἐμός φιλόσοφος, σ. 16. Ἀναφέρουμε ἐνδεικτικά μόνο κάποια χωρία ἀπό τά ἔργα τῶν δύο πρώτων Πατέρων, στά ὁποία γίνεται ἄμεση ἀναφορά στό πρόσωπο καί τή διδασκαλία τοῦ ἀββᾶ ᾿ Ισαάκ: Στήν Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν νηπτικῶν καί στό λόγο Περί ἡσυχίας καί περί τῶν δύο τρόπων τῆς προσευχῆς, ὁ ἃγιος Γρηγόριος ὁ Σιναϊτης τρεῖς φορές ἀναφέρεται στό ἃγιο Ἰσαάκ (σσ. 73-74 καί 76-77). Ἐπίσης ὁ ἃγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στόν Ζ΄ Ἀντιρρητικό λόγο, Πρός Ἀκίνδυνον, χρησιμοποιεῖ τήν περί φωτισμοῦ καί καθαρᾶς προσευχῆς διδασκαλία τοῦ Σύρου ἀσκητή (Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἔργα, τ.6, ΕΠΕ, Θεσσαλονίκη 1987). Τόν ἀββᾶ Ἰσαάκ φαίνεται πῶς ἀκολούθησαν καί πολλοί σύγχρονοι Γέροντες τοῦ αἰώνα μας καί πολύ συχνά τόν χρησιμοποιοῦσαν. Ὁ σύγχρονος Γέροντας Παΐσιος γράφει στό βιβλίο του Ἐπιστολές: « Πολύ θά σέ βοηθήσει ὁ Ἀββάς Ἰσαάκ, διότι καί τό βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς δίνει νά καταλάβει κανείς, καί κάθε εἴδους μικρό ἤ μεγάλο κόμπλεξ καί ἐάν ἔχει ὁ ἄνθρωπος πού πιστεύει στό Θεό, τόν βοηθάει γιά νά τό διώξη. Ἡ ὀλίγη μελέτη στόν Ἀββᾶ Ἰσαάκ ἀλλοιώνει τήν ψυχή μέ τίς πολλές της βιταμίνες» (σ. 67). Ἀκόμη στό βιβλίο «Ἁγιορεῖται Πατέρες καί ἁγιορείτικα», ὁ ἴδιος Γέροντας ἀναφερόμενος στόν παπα – Τύχωνα γράφει: « Μιά μέρα μέ ρώτησε: – Ἐσύ παιδί μου, τί βιβλία διαβάζεις; Τοῦ ἀπάντησα: – Ἀββᾶ ᾿ Ισαάκ. – Πά, πά , πά , παιδί μου, αὐτός ὁ ἃγιος εἶναι μεγάλος! Οὔτε ἓναν ψύλλο δέν σκότωνε ὁ Ἀββᾶς ᾿ Ισαάκ. ῎ Ηθελε μέ αὐτό πού εἶπε νά τονίση τήν μεγάλη πνευματική εὐαισθησία τοῦ Ἁγίου». (σ. 32). Ἐπίσης ὁ Γέροντας τῆς Αἴγινας Ἰερώνυμος συμβούλευε τά πνευματικά του παιδιά: «Νά μήν περάσει μέρα χωρίς νά διαβάσεις ἔστω καί μιά σελίδα ἀπό τόν ἀββᾶ ᾿ Ισαάκ. Ἐγώ πολύ τόν ἀγαπῶ τόν εὐλογημένο, γέροντά μου τόν ἔχω. Καί σέ ὃ, τι διαβάζεις, νά ἐγκύπτεις καί νά λέγεις μέσα σου: Ἐγώ τό πράττω αὐτό; ῎ Ετσι θά παρακινείσαι ἀπό τήν ἀνάγνωση νά μεταβαίνεις εἰς τήν πράξιν». (Πέτρου Μπότση, Γέροντας Ἱερώνυμος, ὁ ἡσυχαστής τῆς Αἴγινας, Ἀθῆνα 1993, β΄ ἔκδοση, σ. 121). Τέλος ὁ Ἀρχιμ. Βασίλειος, πρωην καθηγούμενος τῆς ῾ Ι. Μονῆς ᾿ Ιβήρων, στό βιβλίο του « Ἀββᾶς Ἰσαάκ ὁ Σύρος, ἓνα πλησίασμα στόν κόσμο του», ἐκδ. Δόμος, 1988, σημειώνει χαρακτηριστικά: «Ὁ Γέρων Ἱερώνυμος τῆς Αἰγίνης συνιστᾶ σ᾿ ὃποιον δέν ἔχει χρήματα νά βγῆ ζητιάνος, νά μαζέψη τά ἀπαραίτητα καί νά πάρη τόν Ἀββᾶ ᾿ Ισαάκ» (σ. 17).
[9]. Ἀναλυτικά βλ. πρωτοπρ. Θ. Ζήση, Ἀββᾶς Ἰσαάκ ἀνάτυπον, σ. 53 ἑξ. καί Papin J. Lthk 5, 775 – 776 καί Spuler B. , «Isaak von Ninive», RGG 3, 903.
[10]. ὃλες οἱ παραπομπές στήν ὑπόλοιπη ἐργασία γίνονται στό κείμενο αὐτῆς τῆς ἔκδοσης. Σημειώνουμε τόν ἀριθμό τοῦ λόγου, τόν ἀριθμό τῆς παραγράφου καί τόν ἀριθμό τῆς σελίδας. Π.χ. Λόγ. δ΄, 4, σ. 140, σημαίνει τήν 4η παράγραφο, τῆς 140ης σελίδας τοῦ 4ου λόγου. Δέν ἀναφέρουμε τόν τόμο (8Α ἤ 8Β ἤ 8Γ) κάθε φορά ἀλλά μόνο ἐδῶ σημειώνουμε τό περιεχόμενο τοῦ κάθε τόμου: 8Α (Λόγ. Α΄ – ΚΣΤ΄), 8Β (Λόγ. ΚΖ΄ – ΞΑ΄), 8Γ (Λόγ. ΞΒ΄ – ΠΣΤ΄).

Βίος και έργα του αββά Ισαάκ του Σύρου
Τάτσης Ιωάννης, Θεολόγος