Κάθε αρετή απαιτεί και κόπο και χρόνο και τη θέλησή μας, προπαντός όμως χρειάζεται τη συνέργεια του Θεού.
Γιατί αν ο Θεός δεν συνεργαστεί με την προαίρεσή μας, ματαιοπονούμε, όπως ακριβώς ματαιοπονεί και ο γεωργός που καλλιέργησε κι έσπειρε το χωράφι του, αν ο Θεός δεν βρέξει στο σπόρο του. Αλλά η συνέργεια του Θεού προϋποθέτει τις προσευχές και τις παρακλήσεις μας. Μ’ αυτές ελκύουμε τη βοήθεια του Θεού, που έρχεται να μας συμπαρασταθεί.
Οι άνθρωποι, βλέπετε, δεν κατορθώνουν όσα σκέφτονται, αλλά μόνο όσα τους επιτρέπει ο Θεός, κι αυτά για τους λόγους που μόνο Εκείνος ξέρει. Πολλές φορές, λόγου χάρη, επιχειρεί ένας άνθρωπος να κάνει κακό σ’ άλλον, κι ο σκοπός του ματαιώνεται, επειδή δεν το επιτρέπει ο Θεός. Και το μόνο που δοκιμάζεται έτσι, είναι οι προαιρέσεις των ανθρώπων.
Πόσοι προσπάθησαν να κακοποιήσουν τους αγίους πατριάρχες, και, επειδή δεν το επέτρεψε ο Θεός, κανένας δεν μπόρεσε να τους βλάψει, καθώς είναι γραμμένο: «Ουκ αφήκεν άνθρωπον αδικήσαι αυτούς και ήλεγξεν υπέρ αυτών βασιλείς· μη άπτεσθε των χριστών μου και εν τοις προφήταις μου μη πονηρεύεσθε» ;
Καλά έλεγε κάποιος σοφός, πως το σοφό άνθρωπο τον υπερασπίζεται ο Θεός. Πόσες φορές, για παράδειγμα, δεν δοκίμασε ο Σαούλ να σκοτώσει το μακάριο Δαυίδ; Τί δεν έκανε; Τί δεν μηχανεύτηκε; Επειδή όμως ο Δαυίδ είχε υπερασπιστή τον Κύριο, κάθε επιβουλή του Σαούλ ματαιωνόταν. Και όχι μόνο τούτο, αλλά κι έπεφτε στα χέρια του αγίου εκείνου, που όμως τον λυπόταν (και του χάριζε τη ζωή). Δεν είχε, βλέπετε, κακία που παροργίζει και ερεθίζει.
Αν, εξάλλου, ο δίκαιος Ιώβ είπε ότι «πλήρης ατιμίας ειμί» — και το «πλήρης» δεν παίρνει καμιά προσθήκη- τι να πούμε εμείς, που είμαστε πέλαγος όλων των κακιών; Με κάθε αμάρτημα μας ταπείνωσε ο διάβολος. Οφείλουμε όμως να ευγνωμονούμε το Θεό, επειδή ταπεινωθήκαμε. Κι αυτό, γιατί όσοι ευγνωμονούν επειδή ταπεινώθηκαν, συντρίβουν το διάβολο. Και καθώς είπαν οι άγιοι πατέρες, αν η ταπείνωση κατέβει στον άδη, υψώνεται ως τον ουρανό. Κι αν η υπερηφάνεια υψωθεί ως τον ουρανό, καταποντίζεται στον άδη.
Ποιός μπορεί ποτέ να πείσει τον ταπεινό να πλέξει λογισμούς εναντίον κάποιου ή έστω ν’ ανεχθεί μομφή για άλλον ή να ρίξει τις ευθύνες για οτιδήποτε σε άλλον; Γιατί ό,τι κι αν πάθει ή ακούσει ο ταπεινός, παίρνει αφορμή για να κατηγορεί και να βρίζει τον εαυτό του.
(Αββά Ζωσιμά, «Κεφάλαια ωφέλιμα», εκδ. Ι. Μ. Παρακλήτου, σ. 53-65)