Ο εξομολόγος στην Ορθόδοξη Εκκλησία φέρει διπλή ευθύνη απέναντι στον πιστό. Αρχικά, ως πνευματικός, αναλαμβάνει την πνευματική βοήθεια και την κατήχηση, καθοδηγώντας τον πιστό στον δρόμο της αρετής και της μετάνοιας.
Στη συνέχεια, ο εξομολόγος, ως ιερέας, έχει το μοναδικό προνόμιο να διαβάζει τη συγχωρητική ευχή που επισφραγίζει τη διαδικασία της εξομολόγησης, προσφέροντας άφεση αμαρτιών με τη χάρη του Θεού. Ωστόσο, στην παράδοση της Εκκλησίας υπάρχουν και πνευματικοί καθοδηγητές που αν και δεν είναι ιερείς, προσφέρουν πνευματικές συμβουλές και λειτουργούν ως ζωντανά παραδείγματα αρετής και πνευματικού αγώνα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτέλεσε ο Άγιος Παΐσιος.
Όπως μαρτυρούν οι νηπτικοί Πατέρες, ο πνευματικός που αγωνίζεται γίνεται κατάλληλο έδαφος για να σκηνώσει μέσα του το Άγιο Πνεύμα. Με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος αποκτά τη διάκριση, την ικανότητα να ξεχωρίζει το καλό από το κακό και να καθοδηγεί με σοφία τους πιστούς. Αυτή η διάκριση είναι καίρια για την εφαρμογή των αρχών της οικονομίας ή της ακρίβειας στην πνευματική καθοδήγηση.
Η ακρίβεια, όπως διδάσκει ο Χριστός, είναι η απόλυτη τήρηση των θείων εντολών, αλλά ο ίδιος συχνά επέλεγε την οικονομία, αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες του ανθρώπου και δείχνοντας έλεος και συμπόνια. Ο πνευματικός, με τη διάκριση που διαθέτει, καλείται να ακούσει προσεκτικά τον πιστό, να κατανοήσει τις πραγματικές του αδυναμίες και να αναγνωρίσει τις δυνατότητές του για πνευματική αναγέννηση και μετάνοια.
Σύμφωνα με τους λόγους του Αγίου Νικοδήμου στο «Εξομολογητάριο», ο πνευματικός, πριν θέσει τον κανόνα, πρέπει να λάβει υπόψη του τις δυνατότητες του ανθρώπου. Οι διακριτικοί πνευματικοί πατέρες δεν επικεντρώνονται στις αδυναμίες του ανθρώπου, αλλά στα θετικά στοιχεία της προσωπικότητάς του και στα χαρίσματα που έχει λάβει από τον Θεό. Ο πνευματικός οφείλει να διακρίνει στο βάθος της καρδιάς του πιστού τι είναι αυτό που θα τον εμπνεύσει για να ξεκινήσει τη διαδικασία της προσωπικής του κάθαρσης και του πνευματικού αγώνα.
Με τον Πρωτ. Αθανάσιο Γκίκα, κοσμήτορα θεολογικής σχολής ΑΠΘ
