Η πλαδαρότητα οδηγεί σε ύπνο άπληστο

Στην έρημο, στην «κατά μόνας» ζωή, έχει να πολεμήσει κανείς με έξι ισχυρούς αντιπάλους: την ακηδία, την ολιγοψυχία, τον ύπνο, την απελπισία, τη χαυνότητα και το φόβο. Εξαιτίας των έξι αυτών παθών, οι άγιοι Πατέρες δεν επιτρέπουν να μένει κανείς μόνος του.

Πιο καταστροφικός κι από την ακηδία κι από την ολιγοψυχία κι από την απελπισία ακόμα, είναι ο ύπνος, επειδή αυτά τα πάθη, αλλά και πολλά άλλα έχουν στον ύπνο την αρχή και τη ρίζα τους. Η χαυνότητα και ο φόβος, πάλι, επιτίθενται στον άνθρωπο κατά περιόδους.

Η πλαδαρότητα οδηγεί σε ύπνο άπληστο. Και αφού νικηθεί ο ασκητής από τον σκοτεινό ύπνο, κυριεύεται από τη λιποψυχία και τη λύπη για την απώλεια του χρόνου του. Ύστερα πέφτει στην απελπισία για τη σωτηρία της ψυχής του. Συνάμα εμφανίζεται κι ένας λογισμός που του τρυπάει τη συνείδηση, λέγοντας του ότι μάταια κοπιάζει, αφού ο ύπνος τον έχει καταβάλει.

Μεγάλο κακό, αδελφοί, ο ύπνος. Όπως η ομίχλη κρύβει τον ήλιο, έτσι και ο υπερβολικός ύπνος θολώνει τη διάνοια και καλύπτει το νου με το πέπλο της λήθης. Έτσι ο νους γίνεται αναίσθητος απέναντι σε κάθε πνευματικό αγαθό.

Όταν ο φρουρός κοιμάται, τότε οι κλέφτες χτυπάνε και όταν ο νους γίνεται αναίσθητος, τότε σκοτίζεται και αφήνει τα πάθη να κυριαρχήσουν. Όπως το νερό σβήνει τη φωτιά, έτσι και οι δαίμονες θολώνουν το νου με το σκοτισμό και τον καταβάλλουν με τη νωθρότητα, τη νάρκη και τον ύπνο, για ν’ απογυμνώσουν μ’ αυτό τον τρόπο την ψυχή απ’ ότι καλό έχει και να της επιτεθούν έπειτα με τα πάθη.

Αποκλειστική επιδίωξη των δαιμόνων είναι ν’ απομακρύνουν το νου μας από τον Θεό και τον αδιάκοπο αγώνα. Για το σκοπό αυτό εξοπλίζονται με όλα τα μέσα. Με μύριες προφάσεις μας κρατάνε δεμένους με τη ματαιότητα του αιώνα τούτου, ή προσπαθούν να μας βυθίσουν στον ύπνο, ώστε, μέσα από την αργία και την απραξία, να μας αρπάξουν τον χρόνο μας.

Ένας είναι ο ύπνος, μα οι αιτίες του πολλές. Προέρχεται από την ανάγκη της φύσεως, αλλά και από την πολυφαγία, από το μετεωρισμό του νου, από την ταραχή και τον περισπασμό, από τη λύπη, από το φθόνο των δαιμόνων, από την ολιγοψυχία, από υπέρμετρη νηστεία, καθώς και από το ότι, όταν κάποιος εξουθενώνει τη σάρκα, νιώθει την ανάγκη να την αναπαύσει λίγο με τον ύπνο.

Η πολυφαγία και ή πολυποσία είναι συνήθειες. Όποιος συνηθίζει να τρώει και προπαντός να πίνει πολύ, μαθαίνει το σώμα του να ζητάει περισσότερο. Όμοια, όποιος συνηθίζει να τρώει λίγο, μαθαίνει το σώμα του να αρκείται στο λίγο.

Το ίδιο συμβαίνει και με τον ύπνο. Αν νιώσει κανείς κόπωση και δεν πολεμήσει τότε τον ύπνο, αλλά θελήσει να κοιμηθεί ώσπου να τον χορτάσει, τότε η φύση θ’ αρχίσει να απαιτεί πολύ ύπνο, οπότε ο άνθρωπος θα περνάει τη ζωή του μέσα, λες, σε σκοτάδι, έχοντας μόνιμα το νου του θολωμένο και όχι αφοσιωμένο στην εκπλήρωση των αρετών. Αν όμως συνηθίσει κανείς σε λίγο ύπνο, τότε η φύση θα του ζητάει λίγο.

Η συνήθεια της πολυυπνίας είναι ολέθρια. Όποιος την έχει αποκτήσει από τα νιάτα του, πρέπει, μόλις αναχωρήσει από τον κόσμο, να μοχθήσει πολύ, βιάζοντας τον εαυτό του εναντίον του ύπνου.
Απ’ αυτόν που θέλει να ασκείται στην αγρυπνία και να κατανικά τον ύπνο, είτε στέκεται, είτε κάθεται, είτε είναι ξαπλωμένος, απαιτούνται πολλή εγκράτεια, νήψη, αδιάλειπτη προσευχή, αδιατάρακτη σιωπή και ένθερμος ζήλος, ώστε κάθε ώρα να προστατεύει την ψυχή του από την εξασθένηση με το όπλο της υπομονής. Η μνήμη του θανάτου, επίσης, πρέπει να κοιμάται και να ξυπνάει μαζί του, και τότε το σώμα, θέλοντας και μη, θ’ ακολουθήσει την ψυχή.

Στον πόλεμο όμως εναντίον του ύπνου περισσότερο απ’ όλα βοηθούν οι τέσσερις τούτες αρετές: εγκράτεια, νήψη, ευχή του Ιησού και μνήμη θανάτου. Αυτές είναι οι άγρυπνοι και προσεκτικοί φύλακες της ψυχής, χωρίς τους οποίους αυτή κοιμάται και μετεωρίζεται. Γιατί όποιος έχει άδειο στομάχι, δεν μπορεί να κείτεται στο κρεβάτι όλη τη νύχτα και όποιος έχει νήφοντα νου, δεν βυθίζεται στο σκοτάδι του ύπνου και όποιος γεύεται τη γλυκύτητα της ευχής, δεν αναπαύεται στο στρώμα και όποιος συλλογίζεται, ότι σε λίγο ίσως να τον κατεβάζουν στον τάφο, δεν κυριεύεται από ραθυμία.

Αν συμβεί, καθώς στέκεσαι σε προσευχή, να κουραστείς, κάθισε σ’ ένα μικρό σκαμνί του κελλιού σου, αλλά μη στηριχθείς στον τοίχο, γιατί, όταν θα νυστάξεις, θ’ αρχίσεις να ταλαντεύεσαι, κι αυτό θα σε βοηθήσει να ξυπνήσεις.
Αν, καθώς προσεύχεσαι, σου επιτεθεί ο ύπνος, πιάσε ένα βιβλίο και πολέμησε τον με τη μελέτη. Αν νυστάζεις τόσο πολύ, που δεν μπορείς ούτε βιβλίο να διαβάσεις, πιάσε το εργόχειρο και συνάμα συνέχισε ν’ αγωνίζεσαι στην προσευχή. Με την προσευχή μονάχα, χωρίς το εργόχειρο, δεν θα καταβάλεις τον ύπνο, αλλά θα σε καταβάλει εκείνος.

Οι δαίμονες, με την πρόφαση της εξάντλησης, μας παρακινούν να καθόμαστε ακόμα κι όταν δεν είναι ανάγκη, αλλά μας εμποδίζουν να πιάσουμε και το εργόχειρο, κι έτσι, αμέσως μετά από μια μικρή προσπάθειά μας στην αγρυπνία, μας ρίχνουν ξαφνικά σ’ ένα σκοτεινό, βαθύ ύπνο, βυθίζοντας μας στη λήθη.
Γι’ αυτό, αγαπητέ μου αγωνιστή, μην τους ακούς. Μην κάθεσαι ποτέ χωρίς βιβλίο ή εργόχειρο, όχι τόσο γιατί το ίδιο το εργόχειρο είναι απαραίτη

το, όσο γιατί το χρειάζεσαι σαν αντίδοτο του ύπνου. Όλη τη νύχτα να σταυρώνεσαι αντιστεκόμενος στη γλυκύτητα του ύπνου. Πολέμησε τον με όλα τα μέσα και μη μένεις αδρανής.

Πρώτα – πρώτα να κάνεις τον συνηθισμένο κανόνα σου, βιάζοντας τον εαυτό σου σε σταθερή και απερίσπαστη προσευχή. Έπειτα να ξεκουράζεσαι λίγο με το εργόχειρο για να μη σε καταβάλει ο ύπνος. Η ανθρώπινη αδυναμία είναι που κάνει απαραίτητο το εργόχειρο. Πρόσεξε πολύ, όταν θα ξυπνήσεις και σηκωθείς, για κανένα λόγο να μην υποχωρήσεις και ξαναπέσεις στο κρεβάτι, γιατί τότε ο ύπνος θ’ αποκτήσει δικαιώματα επάνω σου και θ’ απλώσει βαθιές ρίζες μέσα σου.
Όταν ένας άνθρωπος, αφού πρωτοξυπνήσει, ξαναπέσει, ναρκώνεται σαν τεμπέλικο μοσχάρι, για να μην πω σαν γουρούνι, που θέλει πάντα να κυλιέται στη λάσπη. Από τον άνθρωπο αυτόν φεύγει μακριά ο άγγελος του Θεού, και τότε τον περιλαβαίνουν οι εχθροί και τον κρατάνε κοιμισμένο όσο θέλουν, παρουσιάζοντας του ποικίλα όνειρα και φαντασίες.

Αν σηκωθείς από το κρεβάτι σου και πάλι ο ύπνος αρχίσει, από δαιμονική ενέργεια, να σε καταβάλλει, με γενναιοφροσύνη πετάξου επάνω σαν από φωτιά ή σαν από φαρμακερό φίδι, ή σαν από άγριο λιοντάρι που θέλει να σε καταπιεί. Αντιστάσου στον ύπνο, αγωνιστή μου, και, μόλις ξυπνήσεις, φρεσκάρισε και ζωογόνησε τον εαυτό σου στον καθαρό αέρα, κρατώντας συνάμα την προσευχή.

Όποιος ζει μόνος, δεν πρέπει να κοιμάται στο τέλος της ημέρας, ή της νύχτας. Γιατί ο ύπνος στο τέλος της ημέρας φέρνει μεγάλο βάρος, και επιπλέον γιατί αυτή την ώρα ο φύλακας άγγελος μας έρχεται να προσκυνήσει τον Θεό και να του δώσει αναφορά των αναγκών μας, όπως γράφουν οι Πατέρες. Δεν πρέπει όμως να ξεκουράζεται κανείς ούτε στο τέλος της νύχτας, δηλαδή την αυγή, γιατί τότε ο νους του παθαίνει ότι και το πουλί, που, καθώς λένε μερικοί, όταν παρακοιμηθεί την αυγή, μετά δεν μπορεί να πετάξει.

Οι εχθροί συχνά μας παρασύρουν να κοιμηθούμε έξω απ’ τον καθορισμένο χρόνο, υποβάλλοντας μας τη σκέψη: “Ξάπλωσε μόνο για λίγο, και μετά ξανασηκώνεσαι”. Και μ’ αυτό επιδιώκουν να μας εμποδίσουν από τη μελέτη ή το εργόχειρο. Αν τους ακούσουμε και ξαπλώσουμε, ηττηθήκαμε και χάσαμε τον χρόνο μας.
Αυτή την ιδιότητα έχει ο ύπνος: Αυξάνει, όταν ο άνθρωπος συνηθίσει να κοιμάται πρόωρα και αντίθετα, ελαττώνεται, όταν ο άνθρωπος, έστω και με καταπόνηση του, δεν κοιμάται ούτε στην ώρα του, οπότε του μένει και χρόνος για εργόχειρο.

Από την πολυυπνία και την πολυφαγία το σώμα γίνεται μαλθακό, βαραίνει και χάνει την ευεξία του. Αν καταβάλλεσαι υπερβολικά από τον ύπνο, τότε να κοιμάσαι σε μια καθορισμένη ώρα, το βράδυ ή τη νύχτα, αδιάφορο αν σε ζεστό ή σε κρύο χώρο. Πάντως το ψυχρό περιβάλλον είναι προτιμότερο, γιατί σε διευκολύνει να κοιμηθείς λιγότερο. Τις άλλες ώρες μην πέφτεις για ύπνο, αλλ’ αγρύπνα συνεχώς.

Η ποσότητα του ύπνου στο διάστημα ενός εικοσιτετραώρου είναι: για τον αρχάριο επτά ώρες, για τον μεσαίο τέσσερις, για τον τέλειο, δύο ώρες και ολονύκτια ορθοστασία. Και γενικά, πάντοτε, όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας, οφείλεις ν’ αγρυπνείς όσο το δυνατό περισσότερο και ν’ αντιστέκεσαι στον ύπνο.
Μιμήσου την αδιάκοπη αγρυπνία των αγγέλων. Μόλις λοιπόν συμπληρώσεις τον πρώτο ύπνο, ξύπνα. Φαίνεται, βέβαια, δύσκολο και επώδυνο το ξύπνημα αυτή την ώρα. Λες και τότε όλα μας τα μέλη είναι πονεμένα και παράλυτα. Όταν όμως ο άνθρωπος βρει τη δύναμη να σηκωθεί και να μείνει για λίγο έξω, ώστε να τον χτυπήσει ο καθαρός αέρας, τότε όλος ο πόνος και το βάρος εξαφανίζονται και τότε ο άνθρωπος είναι όλη την ημέρα ευδιάθετος και αναπαυμένος, επειδή δεν νικήθηκε από τη νωθρότητα. Αγωνίσου με αυτό τον τρόπο, και σύντομα θα καταβάλεις τον ύπνο.

Αν πάλι δεν μπορείς να κάνεις τίποτε από τα παραπάνω, τότε πάρε κοντά σου ένα σύντροφο. Γιατί δεν μπορεί κανείς να νικήσει τον ύπνο μένοντας μόνος, χωρίς έναν άνθρωπο συναγωνιστή και βοηθό, παρά μόνο αν έχει πολλή ανδρεία και φόβο Θεού, και αν αντισταθεί με όλη του τη δύναμη.
Αν δεν νικήσουμε τον ύπνο, ο αγώνας μας θα είναι μάταιος. Γιατί, όταν είμαστε μαζί με άλλους αδελφούς αγρυπνούμε και βιάζουμε τον εαυτό μας, ενώ όταν είμαστε μόνοι υποκύπτουμε στον ύπνο και δεν ασκούμε πάνω μας την ίδια βία; Είναι φανερό: Επειδή ντρεπόμαστε, είμαστε άνθρωποι κενοί, δεν έχουμε αγαθή προαίρεση ούτε και φόβο Θεού.

Οι άγιοι Πατέρες βίαζαν τον εαυτό τους εναντίον του ύπνου σε τέτοιο βαθμό, που σχεδόν έπεφταν κάτω. Μερικοί έκλεβαν έναν μικρό ύπνο καθιστοί. Κάποιος απ’ αυτούς άναβε ένα κερί και έδενε πολύ κοντά του ένα σχοινάκι, από το οποίο κρεμόταν ένα βάρος. Όταν το κερί έλιωνε κι έφτανε στο τέλος του, έκαιγε το σχοινάκι, οπότε το βάρος έπεφτε μέσα σ’ ένα μεταλλικό σκεύος, και με τον ήχο του ξυπνούσε εκείνον τον αγωνιστή.
Κάποιος άλλος είχε τόσο στενό κρεβάτι, που, αν στη διάρκεια του ύπνου έκανε να γυρίσει από το άλλο πλευρό, έπεφτε καταγής. Κι ένας τρίτος έβαζε στο χέρι του μια πέτρα, που, όταν τον έπαιρνε ο ύπνος, έπεφτε και τον ξυπνούσε, Η ανδρεία, που συνδυάζεται και συνοδεύεται από την υπομονή, είναι η μητέρα κάθε καλού έργου. Γι’ αυτό, αδελφοί, ας είμαστε ανδρείοι και υπομονετικοί, και είθε ο Κύριος ο Θεός μας, να μας δίνει δύναμη. Αμήν.

Όσιος Παΐσιος Βελιτσκόφκυ. Κρίνα του αγρού.
εκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός 2012, 7η έκδοση