Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος: Θυμάσαι, πιστεύω, ότι ο χριστιανός δεν είναι ένας κοινός άνθρωπος, αφού διαμορφώνεται τόσο από τη φύση όσο και από τη χάρη. Πρέπει νά διευκρινίσω, όμως, ότι από τούς χριστιανούς δεν σώζονται όλοι.
Η χάρη τού Θεού
Σώζονται, μπαίνουν δηλαδή στην αιώνια βασιλεία τού Θεού, μόνο εκείνοι στούς οποίους ενοικεί η χάρη, διαποτίζοντάς τους ολοκληρωτικά, μεταμορφώνοντας θά έλεγα, σύνολη τη φύση τους. Πρόσεξε τί λέει ο Κύριος!
Λέει πώς «η βασιλεία τών ουρανών μοιάζει μέ προζύμι, πού τό πήρε μία γυναίκα και τό ανακάτεψε μ ένα σακί αλεύρι, ώσπου ζυμώθηκε όλο» (Ματθ. 13:33). Τό ζυμάρι δεν φουσκώνει αμέσως μόλις ανακατωθεί μέ τό προζύμι. Φουσκώνει στην ώρα του, αφού πρώτα τό προζύμι διεισδύσει και απλωθεί σιγά-σιγά μέσα του. Τό ψωμί πού γίνεται έτσι, είναι ανάλαφρο, ευωδιστό, νόστιμο. Τό ίδιο συμβαίνει και μέ τη χάρη. Όταν ενώνεται μέ τη φύση μας, στό άγιο Βάπτισμα, δεν τη διαποτίζει αμέσως. Απλώνεται σιγά-σιγά. Κι όταν η χάρη απλωθεί παντού, όταν σύνολη η φύση μας χαριτωθεί, τότε, όλα όσα κάνουμε, παίρνουν έναν άλλο χαρακτηρα. Τότε οι ενέργειές μας, μολονότι φαινομενικά είναι οι ίδιες μέ άλλες όμοιες οποιουδήποτε ανθρώπου, αποκτούν ένα ιδιαίτερο άρωμα, μίαν ιδιαίτερη γεύση, έναν ιδιαίτερο ήχο. Ο Θεός δέχεται μόνο αυτές τίς ενέργειες, πού Τού είναι εξαιρετικά ευάρεστες.
| Είδη μνημείου
Θά κάνω άλλη μία παρομοίωση, γιά νά εξηγήσω τό πώς η χάρη, όταν της δίνονται περιθώρια νά ενεργήσει, αφού διαποτίσει σύνολη τη φύση μας, γίνεται και εξωτερικά ορατη σέ όλους όσοι είναι ικανοί νά τη δούν. Η χάρη, λοιπόν, μοιάζει μέ τη φωτιά, πού διεισδύει στό σίδερο. Δέν είναι μόνο μέσα στό σίδερο, μά και στό εξωτερικό του. Τήν πύρινη δύναμή της τη βλέπει ο καθένας. Έτσι συμβαίνει και μέ τη χάρη, όταν εισχωρήσει στη φύση μας.
Γίνεται αντιληπτη απ όλους. Όλοι όσοι έρχονται σέ επαφή μ έναν θεοχαρίτωτο άνθρωπο, αισθάνονται ότι αυτός έχει μίαν ασυνήθιστη δύναμη, πού εκδηλώνεται ποικιλότροπα. Όταν αρχίζει νά μιλάει γιά οτιδήποτε πνευματικό, λάμπει σάν τόν μεσημεριάτικο ήλιο, και τά λόγια του πηγαίνουν κατευθείαν στην ψυχή τού ακροατη, διαμορφώνοντας μέσα του μέ αυθεντία ανάλογα συναισθήματα και διαθέσεις. Μά κι όταν ακόμα δεν μιλάει, εκπέμπει μία θερμότητα, πού επηρεάζει τά πάντα γύρω του, και μία παράξενη δύναμη, πού επενεργεί στίς ψυχές και τούς εμπνέει προθυμία γιά πνευματικό αγώνα.
Παίρνουμε τη χάρη τού Θεού στη νηπιακή μας ηλικία μέ τό άγιο Βάπτισμα. Από την ώρα εκείνη η χάρη αρχίζει νά ενεργεί μέσα μας, μέ την προοπτική και την ελπίδα ότι, μετά την ενηλικίωση και ωρίμανσή μας, θά αναλάβουμε αυτοθέλητα και πρόθυμα τόν αγώνα γιά τη σωτηρία μας.
Όταν οι γονείς είναι ευσεβείς και ανατρέφουν τά παιδιά τους, όπως λέει ο απόστολος, «δίνοντάς τους αγωγή και συμβουλές πού εμπνέονται από την πίστη στόν Κύριο» (Εφ. 6:4) , τότε η θεία χάρη γεννάει την ειρήνη στίς παιδικές ψυχές. Έτσι τά παιδιά γίνονται ευγενικά, ταπεινά, υπάκουα, καλότροπα, θεοφοβούμενα. Παραδείγματα μπορεί νά δεί κανείς παντού. Θά έλεγα πώς κι εσύ είσαι ένα τέτοιο παιδί, άν δεν φοβόμουνα ότι θά τό έπαιρνες επάνω σου, μολονότι κανένα χάρισμά σου δεν οφείλεται σέ δικές σου προσπάθειες. Υπάρχουν στην ψυχή σου πολλά καλά στοιχεία, αλλά τά έχεις πάρει από άλλους· είναι δώρα είτε τού Θεού είτε τών ανθρώπων, και συγκεκριμένα τών γονιών σου, πού σού τά κληροδότησαν ή σού τά έδωσαν μέ την ανατροφή.
Μπροστά σου βρίσκεται τώρα ένα καθήκον: Ν αγαπήσεις όλα αυτά τά καλά στοιχεία, νά τά κλείσεις στην καρδιά σου, κι έπειτα νά τά αυξήσεις και νά τά πολλαπλασιάσεις. Είναι αλήθεια ότι πατάς σέ γερά θεμέλια και ότι βρίσκεσαι στόν σωστό δρόμο. Τίποτα, όμως, απ όσα έχεις δεν είναι καρπός της ελεύθερης βουλήσεώς σου και αποτέλεσμα υπεύθυνων αποφάσεών σου. Καί άν δεν αρχίσεις τώρα νά καταβάλλεις τίς δικές σου προσπάθειες γιά τη σταθεροποίηση τών καλών στοιχείων της ψυχής σου, θά τά χάσεις όλα μέ τίς πρώτες δυσάρεστες περιστάσεις. Ναί, θά σέ εγκαταλείψουν, αφήνοντας πίσω τους μόνο μία γλυκειά ή μήπως πικρή;- ανάμνηση.
Θυμάσαι τί ένιωσες, όταν βυθίστηκες στη δίνη της κοσμικής ζωής; Πώς ταλαιπωρήθηκες τότε; Πώς η λύπη πλημμύρισε την καρδιά σου; Ό,τι καλό έχεις μέσα σου, τό πήρες από τη χάρη τού Θεού και από την οικογένειά σου. Γιατί, λοιπόν, οι εμπειρίες σου από την κοσμική ζωή σέ στενοχώρησαν; Επειδή άφησες τόν εαυτό σου νά νιώσει κάποια συμπάθεια γιά τη ζωή αυτη. Μολονότι δεν τό ομολόγησες, είναι αυταπόδεικτο από τη λύπη πού σέ ταλαιπώρησε αργότερα. Άν δεν υπήρχε συμπάθεια, δεν θά υπήρχε και ταλαιπωρία. Σού έγραψα ότι, άν κάποια αδήριτη ανάγκη σέ ρίξει ξανά στην ίδια δίνη, μήν αφήσεις την καρδιά σου νά προσκολληθεί σέ κάτι απ όσα βλέπεις ή ακούς εκεί. Άν η καρδιά σου δεν προσκολληθεί σέ τίποτα, δεν θά ξαναδοκιμάσεις λύπη. Δέν ξέρω άν τώρα βρίσκεσαι πάλι σ αυτη τη δίνη. Κι άν βρίσκεσαι, δεν ξέρω άν τηρείς τη συμβουλή μου. Κάνε ό,τι νομίζεις. Είσαι αυτεξούσια. Όπου νά ναι, άλλωστε, ενηλικιώνεσαι.
Πνευματικός άνθρωπος
Από την πλευρά μου, πάντως, οφείλω νά σού πώ ειλικρινά και ξεκάθαρα ότι έχεις τρείς επιλογές: Είτε νά γίνεις πνευματικός άνθρωπος και θεοχαρίτωτος, είτε νά γίνεις άνθρωπος κοσμικός, κενός, ματαιόσχολος και εμπαθής όσο όλοι σχεδόν οι άλλοι, είτε, τέλος νά γίνεις άνθρωπος μετέωρος ανάμεσα στην πνευματική και την κοσμική ζωή. Ελπίζω και εύχομαι νά γίνεις άνθρωπος πνευματικός. Καί θά γίνεις, άν τό θελήσεις. Άνθρωπος κενός και ματαιόσχολος, άνθρωπος κοσμικός και άπιστος δεν νομίζω ότι θά γίνεις ποτέ, γιατί σέ γνωρίζω αρκετά καλά.
Χριστιανικές αρχές
Δέν μπορώ, ωστόσο, ν αποκλείσω την πιθανότητα της τρίτης περιπτώσεως. Είναι πιθανό νά μή γίνεις ούτε εντελώς πνευματική μά ούτε και εντελώς κοσμική, ούτε χριστιανή μά ούτε και άπιστη. Αυτό μπορεί νά συμβεί, άν δεν φυλάξεις την καρδιά σου από την έλξη της κοσμικής ζωής. Πρόσεξε! Μιλάω γιά έλξη και όχι γιά συμμετοχή στην κοσμική ζωή. Γιατί η συμμετοχή, όπως λές κι εσύ, μερικές φορές είναι αναπόφευκτη. Άν λοιπόν, δεν φυλάξεις την καρδιά σου απ αυτη την έλξη, θά γεννηθεί μέσα σου μία συμπάθεια γιά την κοσμικότητα, συμπάθεια πού δεν θά σέ αποκόψει εντελώς από τίς χριστιανικές αρχές σου, αλλά θά σού εμπνεύσει κάποια ψυχρότητα απέναντί τους. Θά διατηρήσεις τίς αρχές σου, ή μάλλον μερικές απ αυτές, αλλά μόνο από συνήθεια. Έτσι ουσιαστικά δεν θά βρίσκεσαι ούτε στόν κοσμικό χώρο, ούτε στόν αληθινά πνευματικό· δεν θά είσαι ούτε κοσμικός ούτε πνευματικός άνθρωπος.
Ο Θεός θα σε αποδοκιμάσει
Τό αποτέλεσμα ποιό θά είναι; Όποιο ήταν και γιά τόν άγγελο της Εκκλησίας της Λαοδικείας, πού καταδικάστηκε από τόν Κύριο στην Αποκάλυψη: «Ξέρω καλά τά έργα σου. Δέν είσαι ούτε κρύος ούτε ζεστός. Μακάρι νά ήσουνα είτε κρύος είτε ζεστός! Επειδή, όμως, δεν είσαι ούτε κρύος ούτε ζεστός αλλά χλιαρός, γι αυτό θά σέ ξεράσω από τό στόμα μου» (Αποκ. 3:15-16). Πρέπει νά είναι κανείς θερμός απέναντι στόν Θεό και σ όλα τά θεία, αλλά ψυχρός απέναντι στην κοσμικότητα και την αμαρτία. Άν δεν είσαι ούτε ψυχρή απέναντι στην κοσμικότητα ούτε θερμή απέναντι στά θεία, αλλά χλιαρή και κρυερή απέναντι σέ όλα, ο Θεός θά σέ αποδοκιμάσει και θά σέ απορρίψει.
Πνευματική ζωή
Τί πρέπει, λοιπόν, νά κάνεις; Νά διαλέξεις μέ την καρδιά σου την άγια και θεάρεστη πνευματική ζωή, τώρα μάλιστα πού ενηλικιώνεσαι. Θά τη διαλέξεις; Ο Κύριος νά σέ ευλογήσει και νά σέ φωτίσει!
Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος