Ἀναμφίβολα, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος κυριευμένος ἀπὸ τὸν ὑπέρμετρο καταναλωτισμό, θεωρεῖ τὸ θεσμὸ τῆς νηστείας ὡς μεγάλη στέρηση στὴ ζωή του. Στὴν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ὅμως, λέει ἡ Γραφὴ καὶ ὑποστηρίζει καὶ ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία, δὲν εἰσερχόμαστε τρώγοντας καὶ πίνοντας.
Ἀλλὰ καὶ δὲν ἀποτελεῖ ἡ τροφὴ αὐτὴ καθ᾿ ἑαυτὴν εἰσιτήριο εἰσόδου μας στὸν Παράδεισο, ἐπειδὴ «βρῶμα ἡμᾶς οὐ παρίστησι τῷ Θεῷ». Ποὺ σημαίνει, ὅπως λέει ὁ Ἀπ. Παῦλος, ὅτι ἂν δὲν φᾶμε στερούμεθα κάτι ἀπὸ τὰ πνευματικὰ ἀγαθὰ ποὺ μᾶς εἰσάγουν στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. (Α´ Κορ. 8,8)
Στὰ λόγια αὐτὰ τῆς Ἁγίας Γραφῆς στηρίζει ἡ Ἐκκλησία μας, ὡς γνωστόν, τὴν θεωρία τῆς περὶ νηστείας. Σὲ καμμία περίπτωση ὅμως δὲν βάζει ἡ Ἐκκλησία τὴ νηστεία ὑπεράνω τῆς πίστεως. Ἁπλὰ ἡ νηστεία ἀποδεικνύει μαζὶ μὲ τὴν ἐλεημοσύνη ἐμπράκτως τὴν πίστη μας στὸ Θεό. Ἀλλά, ὅπως θὰ δοῦμε καὶ μὲ παραδείγματα λαμβανόμενα τόσο ἀπὸ τὴν Γραφή, ὅσο καὶ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρας, ἡ νηστεία εἶναι πολὺ εὐεργετικὴ γιὰ ὅλους μας.
Ἡ νηστεία δὲν εἶναι θεσμὸς τῆς ἐποχῆς μας. Στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία ὅλοι οἱ πατέρες, πλὴν ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων, ἔχουν τὴν γνώμη ὅτι ἡ νηστεία εἶναι θεσμὸς ἐκκλησιαστικός. Ἄλλωστε, τὸ νόμο τῆς νηστείας τὸν τήρησε κι Αὐτὸς ἀκόμα ὁ Κύριος. Ποιοὶ εἴμαστε ἐμεῖς, ἑπομένως νὰ τὸν καταστρατηγοῦμε;
Ὁ ἀρχιμ. Θεολόγος Παρασκευαΐδης, στὴν πραγματεία του περὶ τοῦ θεσμοῦ τῆς νηστείας γράφει σχετικά: «Μὲ τὴ διδασκαλία καὶ τὸ παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ καθωρίσθηκε ἡ νηστεία καὶ ἔτσι δόθηκε στὸν ἄνθρωπο ὁ νόμος τῆς νηστείας».
Μετὰ τὸ Χριστὸ καὶ ἡ Ἐκκλησία διετύπωσε ὁρισμένες διατάξεις περὶ νηστείας· καὶ ὅταν τὸν Δ´ αἰώνα ὁ αἱρετικὸς Ἀέριος ἰσχυρίσθηκε ὅτι δὲν εἶναι ἀναγκαία ἡ τήρηση τῆς νηστείας, ἡ Ἐκκλησία κατεδίκασε τὴν ἀντίληψη αὐτή, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ ἱερὸς Αὐγουστίνος καὶ ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος, ἀλλὰ καὶ ἡ Τοπικὴ Σύνοδος τῆς Γάγγρα.1
Τὸν νόμο τῆς νηστείας τὸν διατύπωσε ἡ Ἐκκλησία διατυπώνοντας παράλληλα ὡρισμένες διατάξεις περὶ νηστείας. Ἄλλωστε, πρῶτοι οἱ Ἀποστολικοὶ Κανόνες ὁμιλοῦν γιὰ τὸ ὑποχρεωτικόν της νηστείας. Ὅταν τὸν Δ´ αἰώνα μ.Χ. ὁ αἱρετικὸς Ἀέριος ἰσχυριζόταν ὅτι ἡ νηστεία δὲν εἶναι ἀναγκαία γιὰ τὸ χριστιανὸ ἡ Ἐκκλησία καταδίκασε τὴ γνώμη του, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ ἱερὸς Αὐγουστίνος καὶ ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος.
Οἱ Τερτυλλιανός, Αὐγουστίνος, Ἀμβρόσιος Μεδιολάνων, Ἱερώνυμος, Μ. Ἀθανάσιος, Μ. Βασίλειος, Ἱ. Χρυσόστομος καὶ ἄλλοι πατέρες καὶ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας, σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση, Ἀσία, Εὐρώπη καὶ Ἀφρική, μέσα ἀπὸ τὰ ἔργα τοὺς ἐπισημαίνουν τὴν ἀναγκαιότητα τῆς νηστείας.
Στὴ συνείδηση τῶν πρώτων χριστιανῶν ἡ νηστεία, ἂν καὶ εἶχε προαιρετικὸ χαρακτήρα, ἐν τούτοις θεωροῦνταν ὑποχρεωτική. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος μαρτυρεῖ καὶ λέει ὅτι στὴν ἐποχή του ἡ νηστεία τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς ἦταν γενική. Ὅλοι οἱ χριστιανοὶ νήστευαν καὶ δὲν ἦσαν ῥᾴθυμοι καὶ χλιαροί. Ο Μ. Ἀθανάσιος λέει ὅτι «ὅστις ἐκμειοῖ τὴν ἀξίαν τῆς Τεσσαρακοστῆς, οὗτος δὲν ἑορτάζει τὸ Πάσχα». Ὁμοίως καὶ οἱ Ἀμβρόσιος, Τερτυλλιανὸς καὶ Αὐγουστίνος.
Ἔτσι οἱ χριστιανοί, καταλάβαιναν τὸ νόημα τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ, νήστευαν κάθε Τετάρτη καὶ Παρασκευή. Δὲν παρέλειπαν δὲ νὰ νηστεύουν πρὸ τῆς μεταλήψεως τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Πλὴν ὅμως τῶν νηστειῶν τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς οἱ χριστιανοὶ νήστευαν καὶ κατὰ τὶς 40 ἡμέρες πρὶν τὰ Χριστούγεννα γιὰ νὰ ἑτοιμαστοῦν γιὰ τὰ Χριστούγεννα.
Ἡ Ἐκκλησία ὅμως, ὡς φιλόστοργος Μήτηρ, προβλέπει ἀκόμα καὶ γι᾿ αὐτοὺς ποὺ δὲν ἔχουν δυνατότητα νὰ νηστεύσουν. Ἂν ὑπάρχουν σοβαροὶ λόγοι ὑγείας ἁπαλλάσεται ὁ πιστὸς ἀπὸ τὴν ὑποχρέωση τῆς νηστείας. Αὐτὸ ὅμως ἰσχύει μόνο ἂν ὁ χριστιανὸς εἶναι ἀσθενής. Ἀπεναντίας κάθε ἄλλη αἰτία δὲν ἐξαιρεῖ τὸν χριστιανὸ ἀπὸ τὴν ὑποχρέωση τῆς νηστείας. Οὔτε οἱ στρατιῶτες, οὔτε οἱ ὁδοιπόροι, οὔτε οἱ θαλασσοπόροι, οὔτε οἱ ἔμποροι κ.λ.π. ἐξαιροῦνται, λέγει ὁ Μ. Βασίλειος, ἀλλὰ ὁ κάθε ἕνας ἔχει ὑποχρέωση νὰ νηστεύει «εἰ μὴ δι᾿ ἀσθένειαν σωματικήν».2
Σωματικὰ ἀσθενεῖς θεωροῦνται ὅλοι ὅσοι πάσχουν, οἱ γέροντες καὶ ὅσοι ἔχουν ἐξασθενημένο ὀργανισμό, τὰ νήπια καὶ τὰ παιδιὰ μέχρι ὡρισμένης ἡλικίας. Τὰ μεγάλα παιδιὰ δὲν ἐξαιροῦνται ἀπὸ τὴ νηστεία. Μᾶς τὸ λέγουν οἱ ἅγιοι Χρυσόστομος καὶ Γρηγόριος, Ἀμβρόσιος καὶ Λέων Ρώμης. Ὁ δὲ μέγας Βασίλειος λέγει: «Μηδεὶς ἑαυτὸν ἔξω ποιείτω τοῦ καταλόγου τῶν νηστευόντων, ἐν ᾧ πάντα γένη, καὶ πᾶσα ἡλικία, καὶ ἀξιωμάτων διαφοραὶ πᾶσαι καταλέγονται». καὶ ὁ Τιμόθεος Ἀλεξανδρείας ὅταν ρωτήθηκε ἂν ἕνας ἀσθενὴς εἶναι ὑποχρεωμένος τὸ Πάσχα νὰ νηστεύσει, ἀπάντησε ὅτι «ἀπολύεσθαι ὀφείλει μεταλαμβάνειν καὶ τῆς τροφῆς καὶ τοῦ ποτοῦ…»3 Ὁμοίως καὶ γιὰ τὴν λεχώνα. Πράγμα ποὺ σημαίνει ὅτι ἐπιτρέπεται στὸν ἀσθενῆ νὰ κοινωνᾶ χωρὶς νηστεία.
Ἐὰν τώρα ὑπάρχουν περιπτώσεις ἀνθρώπων ποὺ δὲν δύνανται νὰ νηστεύσουν, αὐτοί, λέγει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος ὀφείλουν νὰ πράττουν περισσότερες ἀγαθοεργίες. Τὸ ἴδιο λέγει καὶ ὁ Ρώμης Λέων.
Ἔτσι ἡ νηστεία σὺν τῷ χρόνῳ ἔλαβε τὴν τελική της μορφή. Διακρίθηκε ἀπὸ τὸ Μωσαϊκὸ νόμο καὶ ἔγινε διάθεση ψυχική. Στὸ Χριστιανισμὸ ἡ νηστεία εἶναι συνδυασμὸς ἐγκρατείας καὶ προσευχῆς, φιλανθρωπίας καὶ πίστεως, ὀρθοδοξίας καὶ ὀρθοπραξίας. «Τιμὴ γὰρ νηστείας οὐχὶ σιτίων ἀποχή, ἀλλὰ ἁμαρτημάτων ἀναχώρησις», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. «Σὺ δὲ ὅταν νηστεύῃς, δεῖξόν μοι τὴν νηστείαν σου ἐκ τῶν ἔργων σου. Ποίων ἔργων, φησίν; Ἐὰν ἴδης πένητα, ἐλέησον. Ἐὰν ἴδης ἐχθρόν, καταλλάγηθι. Ἐὰν ἴδης φίλον εὐδοκιμοῦντα, μὴ βασκάνῃς… Μὴ γὰρ δὴ στόμα νηστευέτω μόνον, ἀλλὰ καὶ ὀφθαλμός, καὶ ἀκοή, καὶ πόδες, καὶ χεῖρες, καὶ πάντα τὰ τοῦ σώματος ἡμῶν μέλη. Νηστευέτωσαν χεῖρες, ἁρπαγῆς καὶ πλεονεξίας καθαρεύουσαι. Νηστευέτωσαν πόδες, δρόμων τῶν ἐπὶ τὰ παράνομα θέατρα ἀφιστάμενοι. Νηστευέτωσαν ὀφθαλμοί, παιδευόμενοι μηδέποτε εὐμόρφοις ἐπιπηδᾶν, μηδὲ ἀλλότρια περιεργαζόμεθα κάλλη…
Νηστευέτω καὶ ἀκοή. Νηστεία δὲ ἀκοῆς, μὴ δέχεσθαι κατηγορίας. Νηστευέτω καὶ στόμα ἀπὸ ρημάτων αἰσχρῶν καὶ λοιδορίας. Τί γὰρ ὄφελος, ὅταν μὲν ὀρνίθων καὶ ἰχθύων ἀπεχώμεθα, τοὺς ἀδελφοὺς δάκνωμεν καὶ κατεσθίωμεν; Ὁ κατηγορῶν ἀδελφικὰ κρέα ἔφαγε, τὴν σάρκα τοῦ πλησίον ἔδακε· διὰ τοῦτο καὶ ὁ Παῦλος ἐφόβησεν εἰπών· «Εἰ δὲ ἀλλήλους δάκνετε καὶ κατεσθίετε, βλέπετε μὴ ὑπ᾿ ἀλλήλων ἀναλωθῆτε» (Γαλ. 5, 15) καὶ ἀλλοῦ πάλι λέγει:
«Ἂν ταῦτα κατορθοῦν βούληται (ὁ πιστός), τὴν ἀληθῆ νηστείαν ἐπεδείξατο, καὶ ἣν μάλιστα πάντων ἀπαιτεῖ παρ᾿ ἡμῶν ὁ Δεσπότης. Ἐπεὶ εἰ καὶ ταύτην τὴν ἀποχὴν τῶν βρωμάτων διὰ τοῦτο κελεύει γίνεσθαι, ἵνα χαλινοῦντες τὰ σκιρτήματα τῆς σαρκός, εὐήνιον αὐτὴν ἐργαζώμεθα πρὸς τὴν τῶν ἐντολῶν ἐκπλήρωσιν».4
Καὶ ἐπειδὴ ἡ ἐποχή μας εἶναι λίγο ὡς πολὺ ἀντίθετος μὲ τὶς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας περὶ νηστείας εἶναι κατὰ τὴ γνώμη μου, πρὶν εἰσέλθουμε στὴ μελέτη τοῦ θέματος τῆς νηστείας σὲ σχέση μὲ τὴν Ἐξομολόγηση κατὰ τὴ Γραφὴ καὶ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀνάγκη νὰ δοῦμε σὲ γενικὲς γραμμὲς τὸ νόημα τῆς ἀληθινῆς νηστείας.
Ἡ νηστεία, ὅπως προείπαμε, εἶναι κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸ Χρυσόστομο συνισταμένη πολλῶν παραγόντων. Ὁ νηστεύων πρέπει νὰ ἀποδεικνύει τὴ καθαρότητα τῆς νηστείας μὲ καλὰ ἔργα. Γιατί ποιὸ τὸ ὄφελος σὲ ἕνα ἄνθρωπο ὅταν νηστεύει ἀπὸ κρέας καὶ ψάρια καὶ κατηγορεῖ τοὺς συνανθρώπους του; Ἡ νηστεία ἀκόμη ἔχει σχέση μὲ τὴ χαλιναγώγηση τῶν παθῶν.
- Ἐπιφανίου, αἱρέσ. 75,3. καὶ Κανὼν 19 τῆς ἐν Γάγγρᾳ, Αὐγουστ. Aaeres //, 53 κλπ.
-
Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία β´ περὶ νηστείας. Ἀποστ. Κανὼν 61 καὶ 69, τῆς ἐν Γάγγρᾳ 19 κλπ
-
Θ. Παρασκευαΐδου, μνήμ. ἔργ. σελ. 116 καὶ Ράλλη-Ποτλὴ μνήμ. ἔργ. Α´, 140, Δ´, 335-336 καὶ ΣΤ´, 198.
-
Ἰω. Χρυσοστόμου, Ὁμιλία εἰς ἀνδριάντας, 3η καὶ εἰς τὴν Γένεσιν 10η.
Λόγοι περὶ Νηστείας
Ἀρχιμανδρίτης Κοσμᾶς Λαμπρινός, Ἱεροκήρυξ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Φλωρίνης
Κάνε το σχόλιο σου