Την 26η του μηνός Μαρτίου επιτελούμε τη σύναξη του αρχαγγέλου Γαβριήλ, η οποία μας παραδόθηκε απαρχής και εκ Θεού, διότι ο αρχάγγελος αυτός διακόνησε στο θείο και υπερφυές και απόρρητο μυστήριο της οικονομίας του Χριστού.
Κατά τη σημείωση μάλιστα του οσίου Νικοδήμου του αγιορείτου στον Μέγα Συναξαριστή του, ῾Γαβριήλ θα πεί Θεός και άνθρωπος, (άνθρωπος Θεού δηλαδή), κατά τον Κωνσταντινουπόλεως Πρόκλο. Γι᾽ αυτό κι είναι εκείνος που υπηρέτησε στο μυστήριο της ενσάρκου οικονομίας του Θεού Λόγου. Λέγει δε και ο Θεοφάνης ο Κεραμεύς, ο επίσκοπος της Ταυρομενίας, ότι τα επτά στοιχεία που περιέχει το όνομα του Γαβριήλ σημαίνουν ότι ο Χριστός του οποίου τη Γέννηση ευαγγελίστηκε ο Γαβριήλ θα έλθει για τη σωτηρία όλου του κόσμου, ο οποίος μετράται από την εβδομάδα και τελειώνει σε επτά αιώνες.
Ο άγιος υμνογράφος ᾽Ιωσήφ κινείται εκστατικά, καθώς αναφέρεται στον ῾παμμέγιστον Γαβριήλ᾽. Δεν υπάρχει σχεδόν τροπάριο είτε στον εσπερινό είτε στον κανόνα για τον αρχάγγελο που να μη φανερώνει τον θαυμασμό και τη γεμάτη δέος στάση του απέναντί του, όχι μόνο για το γεγονός της συμμετοχής του Γαβριήλ στη φανέρωση του μυστηρίου του ερχομού του Θεού στον κόσμο ως ανθρώπου στην αγνή παιδούλα Μαριάμ, αλλά και για τη διπλή αδιάκοπη και αέναη στάση του απέναντι στον Κύριο του Παντός, τον Τριαδικό Θεό: τη δοξολογία του αγίου ονόματός Του και την ετοιμότητα υπακοής στα κελεύσματα της βουλήσεώς Του.
Για παράδειγμα: Γαβριήλ ο μέγιστος νούς…παρατηρώντας και βλέποντας το τρισήλιο φως του Θεού… φτάνοντας στην Παρθένο μετέφερε σ᾽ αυτήν τη χαρμόσυνη είδηση του θείου και φρικώδους μυστηρίου (ότι θα γεννήσει τον Θεό ως άνθρωπο)᾽ (῾Γαβριήλ ο μέγιστος νούς… φως το τρισήλιον καθορών και βλέπων… το θείον και φρικώδες μυστήριον ευηγγελίσατο, τη Παρθένω αφικόμενος᾽) (στιχηρό εσπερινού). ῾Γεμάτος από φως πάντοτε και πράττοντας το θέλημα και εκτελώντας τα προστάγματα του Παντοκράτορος, αρχηγέ ᾽Αγγέλων, Γαβριήλ πανάριστε…᾽ (῾Φωτός ων ανάπλεως αεί, και ποιων το θέλημα και εκτελώς τα προστάγματα του Παντοκράτορος, αρχηγέ αγγέλων, Γαβριήλ πανάριστε᾽) (στιχηρό εσπερινού). ῾Καθώς φωτίζεσαι μετέχοντας στο φως του πρώτου Νού, του Θεού, φάνηκες δεύτερο φως κι εσύ, κραυγάζοντας μαζί με τις άπειρες τάξεις των αγγέλων: ῞Αγιος ο Θεός ο παντουργός, ο Υιός ο συνάναρχος, και το Πνεύμα το σύνθρονο᾽ (῾Νοός κατά μέθεξιν του πρώτου φωτιζόμενος, δεύτερον ωράθης φως κραυγάζων, συν ταίς απείροις αγγέλων τάξεσιν: ῞Αγιος ο Θεός ο παντουργός, Υιός ο συνάναρχος, και το Πνεύμα το σύνθρονον᾽) (ωδή ε´).
Η αρχιστρατηγία του Γαβριήλ και η πρωτιά του έναντι των άλλων αγγέλων φάνηκε κατά τον υμνογράφο κυρίως από το γεγονός ότι αυτόν ο παντοκράτωρ Κύριος επέλεξε προκειμένου να του εμπιστευτεί τη φανέρωση του απ᾽ αιώνος μυστηρίου, του ερχομού Του στον κόσμο ως ανθρώπου, στην αγνή θεόπαιδα Μαριάμ. Κι είναι η ανάθεση αυτή της εξαιρετικής διακονίας αποκάλυψη ταυτοχρόνως και της δόξας του συγκεκριμένου αρχαγγέλου, κάτι που σημαίνει ότι όσο σπουδαίο είναι ένα διακόνημα, τόσο σπουδαία γίνεται και η προσωπικότητα αυτού που το αναλαμβάνει και το φέρει εις πέρας. ῾Το μέγα μυστήριον που ήταν άγνωστο προηγουμένως στους αγγέλους και απόκρυφο προαιωνίως, μόνο σ᾽ εσένα το εμπιστεύτηκε ο Θεός, Γαβριήλ᾽ (῾Το μέγα μυστήριον το πριν τοις αγγέλοις άγνωστον και προ αιώνων απόκρυφον, μόνος πεπίστευσαι, Γαβριήλ᾽) (στιχηρό εσπερινού). ῾᾽Αξιώθηκες μέγιστη δόξα, καθώς μας φανέρωσες το μέγα μυστήριο, μέγιστε αρχάγγελε᾽ (῾Μεγίστης ευκλείας ηξιώθης, το μέγα μυστήριον ημίν ανακαλύψας, μέγιστε αγγέλων᾽) (ωδή γ´).
Βεβαίως ο άγιος υμνογράφος δεν παραλείπει μαζί με τις παραπάνω εκτιμήσεις του να κάνει και δύο παρατηρήσεις: πρώτον, ότι ο άγιος αρχάγγελος Γαβριήλ διακόνησε το μυστήριο της σωτηρίας του κόσμου και προ του ευαγγελισμού της Θεοτόκου, δεδομένου ότι τον βρίσκουμε και στον προφήτη Δανιήλ: να τον φωτίζει και να του αποκαλύπτει τα μέλλοντα εν πνεύματι Θεού (῾῞Ιστασο…Γαβριήλ αξιάγαστε, καταφαιδρύνων τον προφήτην Δανιήλ και εντιθείς την δήλωσιν των αγνοουμένων εν πνεύματι᾽) (ωδή δ´), και στον ιερέα Ζαχαρία, τον πατέρα ᾽Ιωάννου του Προδρόμου: να του αποκαλύπτει ότι η γυναίκα του ᾽Ελισάβετ θα γεννήσει τον ᾽Ιωάννη και να τον ῾τιμωρεί᾽ με κωφαλαλία λόγω της απιστίας που επέδειξε (῾῾Ο θείος ως είδέ σε, καιρώ του θυμιάματος, πάλαι συνεστώτα Ζαχαρίας, μένει κωφεύων. Ου γαρ επίστευσε σου τη αγγελία τη φρικτή, ην περ εξεφώνησας, Γαβριήλ αρχιστράτηγε᾽) (ωδή ε´)· δεύτερον, ότι ενώ όλη η ακολουθία επικεντρώνεται δικαίως στον άγιο αρχάγγελο Γαβριήλ, ο υμνογράφος θυμάται αίφνης και τον άλλο μέγιστο αρχάγγελο άγιο Μιχαήλ, αφιερώνοντάς του ένα τροπάριο στο τέλος της ακολουθίας, προφανώς για να δείξει ότι και οι δύο είναι ισοστάσιοι ενώπιον του Θεού. ῾Πανέμορφη και πανένδοξη δυάδα, Μιχαήλ και Γαβριήλ, που στέκεστε στον θρόνο της θείας δόξας…᾽(῾῾Η περικαλής δυάς και περίδοξος, Μιχαήλ και Γαβριήλ, θρόνω παριστάμενοι της θείας δόξης…᾽) (ωδή θ´).
Ο εκκλησιαστικός ποιητής όμως, παρ᾽ όλο το θάμβος που νιώθει μπροστά στον άγιο του Θεού αρχάγγελο, τόσο που όπως είπαμε τον χαρακτηρίζει διαρκώς ῾λόγω της μετοχής του στο αϋλότατο φως του Θεού…φως δεύτερον᾽ (ωδή γ´), δεν παύει να τονίζει ότι και αυτός συνιστά δημιούργημα του Θεού, συνεπώς είναι περιορισμένος και στη δύναμη και στη γνώση. ᾽Επανειλημμένως όπως ήδη είδαμε σημειώνει ότι το μυστήριο του ερχομού του Θεού στον κόσμο ήταν απόκρυφο και για τους αγγέλους, ο ίδιος δε ο Γαβριήλ, ο υπηρέτης του θαύματος, αδυνατούσε να κατανοήσει ο,τι διαδραματιζόταν. Το δοξαστικό μάλιστα του εσπερινού της εορτής, έργο όχι του ᾽Ιωσήφ αλλά του εξίσου γνωστού υμνογράφου ᾽Ιωάννου του μοναχού, είναι από τα ωραιότερα τροπάρια που υπάρχουν στην υμνολογία της Εκκλησίας μας.
Στάλθηκε από τον Θεό ο αρχάγγελος Γαβριήλ για να ευαγγελιστεί στην Παρθένο τη σύλληψη. Κι όταν ήλθε στη Ναζαρέτ, σκεπτόταν μέσα του το θαύμα με έκπληξη, ότι δηλαδή πως ο ακατάληπτος Θεός θα γεννηθεί από Παρθένο! Αυτός που έχει θρόνο Του τον ουρανό και υποπόδιο τη γη, πως θα χωρέσει στη μήτρα μίας γυναίκας! Αυτόν που δεν μπορούν να Τον ατενίσουν τα εξαπτέρυγα και τα πολυόμματα, θέλησε με μόνο τον λόγο Του να σαρκωθεί από αυτήν! Αυτός που παρευρίσκεται είναι ο Λόγος του Θεού. Τι λοιπόν στέκομαι και δεν λέγω στην Κόρη: Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος είναι μαζί Σου;᾽ (῾᾽Απεστάλη εξ ουρανού Γαβριήλ ο αρχάγγελος, ευαγγελίσασθαι τη Παρθένω την σύλληψιν. Και ελθών εις Ναζαρέτ, ελογίζετο εν εαυτώ το θαύμα εκπληττόμενος, ότι πως ο εν υψίστοις ακατάληπτος ων, εκ Παρθένου τίκεται! ῾Ο έχων θρόνον ουρανόν και υποπόδιον την γην, εν μήτρα χωρείται γυναικός! ῟Ω τα εξαπτέρυγα και πολυόμματα ατενίσαι ου δύνανται, λόγω μόνω εκ ταύτης σαρκωθήναι ηυδόκησε! Θεού εστι Λόγος ο παρών. Τι ούν ίσταμαι και ου λέγω τη Κόρη; Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου.
Παράλληλα δε με την έκπληξη του αρχαγγέλου, τονίζεται και η έκπληξη της πανάγνου Μαριάμ, η οποία με τη φανέρωση του θελήματος του Θεού: δι᾽ αυτής θα γεννηθεί ο Θεός ως άνθρωπος, αποκαλύπτεται αφενός σοφότατη και διακριτικότατη, κυριολεκτικά ο αντίποδας της πρώτης Εύας, καθώς δεν σπεύδει να αποδεχτεί το παράδοξο και το θαύμα, αφετέρου πράγματι Παναγία, καθώς μετά τις εξηγήσεις σπεύδει να κάνει υπακοή σε ο,τι συνιστά θέλημα του Θεού: ῾᾽Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα Σου᾽. ῾Τι σημαίνει η σαν φλόγα μορφή σου; Είπε η Σεμνή με έκπληξη στον Γαβριήλ. Ποιο είναι το αξίωμά σου και ποιο το νόημα των λόγων σου; Μου υπόσχεσαι παιδοποιία, αλλά εγώ δεν έχω πείρα άνδρα. Φύγε μακριά, μη με πλανέψεις, άνθρωπε, όπως παλιά πλάνεψε ο δόλιος όφις την προμήτορα Εύα᾽ (῾Τι σου το είδος το πύρινον; Τω Γαβριήλ η Σεμνή, μετ᾽ εκπλήξεως έφησε. Τι σου το αξίωμα, και των λόγων η δύναμις; Παιδοποιίαν προσεπαγγέλλη μοι, εγώ δε πείραν ανδρός ου κέκτημαι. ῎Απιθι πόρρωθεν, μη πλανήσης άνθρωπε, ώσπερ το πριν Εύαν την προμήτορα, όφις ο δόλιος᾽) (απόστιχο εσπερινού).
Δεν είναι δυνατόν βεβαίως ο άγιος ποιητής, μπροστά στην αγιότητα του αρχαγγέλου, να μη καταλήγει σε ο,τι αποτελεί ζητούμενο του κάθε πιστού: την επέμβαση και τη μεσιτεία του για τη σωτηρία του ίδιου και της ᾽Εκκλησίας. ῾Χάλασε τις άσχημες σκέψεις εναντίον μας των απίστων ανθρώπων, στέριωσε την ορθόδοξη πίστη, πάψε τα σχίσματα της ᾽Εκκλησίας, αρχάγγελε, με τις παρακλήσεις σου προς τον Κτίστη όλων᾽ (῾Βουλάς εθνών διασκέδασον, την πίστην την ορθόδοξον κράτυνον, παύσον τα σχίσματα της ᾽Εκκλησίας, αρχάγγελε, ταίς προς τον Κτίστην πάντων σου παρακλήσεσι᾽) (ωδή στ´). ᾽Αλλά ακόμη περισσότερο, αιτείται ο ποιητής τη χάρη να γίνεται ο άγιος αρχάγγελος καθοδηγητής της ζωής του ίδιου και των ανθρώπων. Γιατί ακριβώς οι άγγελοι ως δεύτερα φώτα μετά το Πρώτο, τον ίδιο τον Τριαδικό Θεό, είναι οι οδηγοί των ανθρώπων. ῾᾽Αρχιστράτηγε Θεού, λειτουργέ της θεικής δόξας, των ανθρώπων οδηγέ και αρχηγέ των ασωμάτων…᾽(κοντάκιο).
ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΝ
παπα Γιώργης Δορμπαράκης
